PV: Sau một loạt các vụ việc xử lý kỷ luật cán bộ thời gian qua, theo ông, vấn đề tu dưỡng, rèn luyện đạo đức của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt, đảng viên đã đến lúc cần phải báo động?

Nhà báo Nhị Lê: Theo tôi, giờ đặt ra và xem xét vấn đề này là muộn. Từ khi chúng ta chuyển sang cơ chế thị trường, vấn đề đạo đức đã nổi lên như một vấn đề rất quan thiết đối với cán bộ đảng viên nói chung, đặc biệt đối với đội ngũ cán bộ quản lý các cấp nói riêng.

Qua các vụ việc kỷ luật cán bộ ở các cấp, có thể nhận thấy, vì thiếu rèn luyện đạo đức, khiếm khuyết về đạo đức, nhiều người đã bỏ qua tất cả những gì thiêng liêng nhất, bước qua tất cả những nguyên tắc rường cột nhất để mưu toan theo ý họ. Tham nhũng chính là là ăn cắp, là đạo chích. Có những người không có liêm sỉ, làm cả những việc táng tận lương tâm (ăn chặn, ăn đẽo cả những gì thuộc về nhân đạo, từ thiện), ăn trộm của công, moi móc quốc khố, tranh quyền đoạt vị hay nói như Chủ tịch Hồ Chí Minh là đạo vị, tức là “lẻn vào quan trường” ăn trộm chức vụ, tệ hơn là đánh cắp lòng tin.

Điều nguy hại là những người vi phạm đạo đức không chỉ ở cấp thấp mà cả ở cấp cao, bất chấp nhân, lễ, liêm sỉ, có nguy cơ làm băng hoại đạo đức trong Đảng. Cổ nhân xưa có nói: Nhân, lễ, liêm, sỉ là 4 “sợi dây” làm nên một xã hội, đất nước; mất một dây thì nước nghiêng; mất 2 dây thì nước nguy; mất 3 dây thì nước sẽ đổ; mất 4 dây nước sẽ diệt. Mất một dây, nước nghiêng thì có thể kê lại cho ngay ngắn; nước nguy thì có thể cứu nguy được; nước đổ có thể dựng lại được nhưng nước diệt thì không thể cứu được.

Người xưa từng cho rằng, người không có liêm sỉ thì không khác gì muông thú. Nhiều người đã biến liêm sỉ thành thứ xa sỉ đối với họ. Nếu không thế làm sao họ có thể ăn cắp quốc khố, chà đạp lên dân, đi ngược lại đạo lý của dân tộc; nếu không thế làm sao họ dám ăn cắp được chức vụ, họ dùng đủ thứ để “lẻn” vào bộ máy quyền lực. Người Pháp có câu châm ngôn rất hay: Lúc bé có gan ăn trộm một quả táo, lớn lên sẽ có gan dắt trộm cả con bò! Hôm nay họ trộm được một đồng của nhân dân thì ngày mai họ có thể “cuỗm” cả ngân khố quốc gia.

Do vậy, vấn đề giáo dục, rèn luyện và kiểm soát đạo đức là công việc thường xuyên của chúng ta hay của bất cứ ai, ngay từ trong mỗi gia đình: cha kiểm soát con, người nọ giám sát người kia, lãnh đạo kiểm soát cấp dưới, cấp dưới giám sát cấp trên, người cao nhất phải trở thành một tấm gương đạo đức, có như thế dân mới ra dân, quan mới ra quan… Nếu không gia đình sẽ bại hoại, xã hội sẽ hỗn mang, phi đạo đức.

Đạo đức lúc này là phải hành động không phải bàn suông

Nhà triết học hiện sinh của Pháp Albert Camus (1913-1960) từng nói, kẻ không có đạo đức giống như con thú hoang bị thả rông vào thế giới. Tôi nghĩ, nếu giao quyền lực cho những người vô đạo đức, thì hậu họa khó mà tiên lượng được!

“"Hôm nay họ trộm được một đồng của Nhân dân thì ngày mai họ có thể “cuỗm” cả ngân khố quốc gia"”

PV:Có ý kiến đề xuất xã hội nên có một bộ luật về đạo đức để mỗi người lấy đó làm chuẩn mực để soi vào, tự thức tỉnh mình trước những lầm lỗi; hay đề xuất thành lập Viện Đạo đức học để dạy đạo đức cho cán bộ, đảng viên. Theo ông, đó có phải là giải pháp để giáo dục đạo đức cho cán bộ, đảng viên hay không?

Nhà báo Nhị Lê: Xem trên thế giới, tôi chưa thấy có quốc gia nào bàn về vấn đề phải có bộ luật riêng về đạo đức, chưa quốc gia nào, đảng phái chính trị nào lập ra cơ quan, tổ chức chuyên răn dạy về đạo đức cho cán bộ, đảng viên hay thành viên của họ, rộng ra để để dạy đạo đức xã hội của họ. Họ chỉ có những bộ quy tắc về vấn đề này, trên từng lĩnh vực.

Ở Việt Nam, nhìn các triều đại của phong kiến Đại Việt cả ngàn năm đến nay, tôi cũng chưa thấy một bộ luật nào bàn riêng về đạo đức cả.

Chưa bao giờ như bây giờ, bằng rất nhiều nỗ lực, cố gắng, chúng ta đã có một hệ thống luật “đông đúc” tới 225 luật và bộ luật, tôi gọi là “rừng luật”. Ở đó đã bao quát và thể hiện cụ thể vấn đề đạo đức. Vậy rằng, cái gì cần thì buộc phải có, cuộc sống cần thì dứt khoát phải làm, chứ không nên nghĩ ra cái chúng ta cần để khuôn cho cuộc sống phải theo.

Thực tế cho thấy, vấn đề cốt tử là, thực thi các luật và bộ luật hiện có. Vì, nhiều lúc cho thấy, “rừng luật” đang có nguy cơ thua… “luật rừng”. Vì ai cũng thấy, trong thực thi các bộ luật, vấn đề đạo đức dường như chưa được chú ý ngang tầm, thậm chí bị bỏ lọt. Nó nói lên điều cấp bách: cháy nhà mới lo đi kiếm nước, mới nghĩ đến chuyện phải đào ao trữ nước; do vậy, phải giữ rừng mới không lo thiếu củi đun; phải lo giữ nước ngay từ lúc nước đang yên. Vấn đề đạo đức phải được đặt ngang tầm ngay trong quá trình lập pháp, hành pháp và tư pháp một cách chỉnh thể. Nhưng, ra một bộ luật riêng về đạo đức quyết là chuyện không cần thiết, cả về lý thuyết lẫn thực tiễn, cả về kỹ thuật lẫn thực hành! Vì, tri thức trở thành tàn ác, nếu mục tiêu không có đạo đức.

Về đề xuất thành lập Viện Đạo đức, theo tôi cũng không khác gì đề xuất phải có luật về đạo đức. Giải quyết vấn đề đạo đức không phải cứ lập ra một Viện đạo đức nào đó một cách hình thức, mà dạy đạo đức phải trở thành công việc thường ngày ở tất cả các các gia đình, ở tất cả cấp học và các công sở…

Các luật và bộ luật hiện thời của ta, nhìn tổng thể, cơ bản đã bao quát và dung chứa cả rồi. Vậy thì lập nên Viện Đạo đức để giải quyết vấn đề gì? Nhưng, điều đáng nói hơn, ai và bao nhiêu người xứng đáng sẽ giảng dạy về đạo đức? Thực tế cho thấy, có những điều rất bình thường về lẽ sống và chính sự, ở những người có đạo đức, chúng trở nên vô cùng thiêng liêng về đạo lý; song, có những điều rất cao sang về đạo đức, đặt vào những người tầm thường thì lại trở thành một sự sỉ nhục về đạo đức, sự đau đớn về đạo lý. Tổng Bí thư nói một câu rất hay: “Kỷ luật một người vì muôn người”. Đó chính là một sự cảnh báo về chính trị nhưng lại mang tính nhân văn, tính đạo đức, mà mọi người muốn trở nên tử tế, phải tự xét lại mình, tự răn và tự sửa mình.

Đối với chúng ta, đạo đức lúc này là phải hành động, chứ không phải để bàn suông. Cấp trên phải nêu gương, rồi bản thân mỗi cá nhân cũng phải là tấm gương về đạo đức, tự khắc đạo đức mỗi người, mỗi cán bộ, đảng viên sẽ được chỉnh đốn, dù ở đâu, bất cứ lúc nào. Mỗi người là một tấm gương đạo đức sống để cùng nhau soi, chắc chắn xã hội Việt Nam sẽ hoàn thiện về đạo đức. Tất cả các đảng viên trước hết phải là một công dân tốt, lấy đó là căn bản làm cán bộ, đảng viên tốt, thì tự khắc đạo đức xã hội sẽ dần dần yên ổn và thịnh trị. Xử lý nghiêm cách sự vô đạo đức, ấy chính là đạo đức chúng ta cần! Vì, đức hạnh là nền tảng của mọi thứ và chân lý, không gì khác, là bản chất của mọi đức hạnh.

Mỗi người đứng đầu hãy tự trau mình trở thành một tấm gương về đạo đức

PV:Vậy việc quan trọng nhất cần làm trong lúc này là gì để có thể “uốn nắn” cán bộ, đảng viên thành người đạo đức?

Nhà báo Nhị Lê: Thứ nhất, cần thực thi nghiêm tất cả các quy định của Trung ương Đảng, trước mắt là các điều đảng viên không được làm, những quy định khác của Điều lệ Đảng, các bộ luật và luật liên quan tới từng cương vị mỗi người, với tinh thần công bằng, dân chủ và minh bạch. Tôi nói vậy, bởi chúng ta có rất nhiều quy định nhưng việc thực thi đây đó chưa nghiêm, người này người kia chưa xứng đáng. Vì thế đã làm giảm uy lực của các quy định, làm giảm uy tín của cán bộ, vô hình dung dưỡng cho thói khinh nhờn, coi thường đạo đức.

Thứ hai, ngay từ bây giờ, người đứng đầu ở tất cả các cấp, từ trung ương đến địa phương hãy tự vấn mình, tự khuôn mình trở thành một tấm gương về đạo đức, trong sạch, trung thực, gần dân. Trung thực với chính mình, thì sẽ lôi cuốn được xã hội.

Thứ ba, khi đạo đức chưa đủ thấu, đạo lý chưa đủ răn, tự sửa mình chưa đủ độ buộc pháp luật phải ra tay với tinh thần dân chủ, quốc pháp vô thân. Nếu không thế, rất khó thực thi và phát triển đạo đức. H. Banzac nói: Khi luật pháp trở nên bạo ngược thì đạo đức bị buông thả; và ngược lại.

Thứ tư, đề cao mạnh mẽ sức mạnh của dư luận trong việc kiểm soát đạo đức. Cố nhiên, sức mạnh dư luận phải nằm trong sự hiệp tác tổng thể với các cơ quan kỷ luật của Đảng và các cơ quan pháp luật của Nhà nước, không để bất kỳ một cán bộ, đảng viên nào nằm ngoài sự kiểm soát của nhân dân, của cấp dưới, đặc biệt những người giữ cương vị lãnh đạo, quản lý. Đấy là hình thức phát triển đạo đức thiết thực nhất, không bàn suông, không hô khẩu hiệu đạo đức. Đạo đức là hành động. Đảng ta là đảng hành động, đã là đảng hành động phải hành động về đạo đức, người có đạo đức nhất phải là người hành động. Có như thế Đảng mới thực sự xứng đáng, không chỉ là người lãnh đạo mà thực sự là người có đạo đức trong vai trò công bộc của nhân dân.

Cần có cơ chế khuyến khích rèn luyện đạo đức chứ không chỉ làm quan

PV:Có ý kiến cho rằng, việc cần phải làm là sửa cơ chế, chính sách, bởi cơ chế, chính sách như hiện nay chỉ khuyến khích người ta làm quan chứ không khuyến khích người ta rèn luyện chuyên môn, tu dưỡng đạo đức. Ông nghĩ sao về ý kiến này?

Nhà báo Nhị Lê: Đây là ý kiến rất đáng lưu tâm, quả tình trong công tác cán bộ của chúng ta, đây là vấn đề rất lớn, rất khó. Tôi đã nhiều lần nói về vấn đề này. Nhiều khi chúng ta chỉ “loay hoay” quy hoạch cán bộ quản lý chứ chưa có một cuộc quy hoạch nào để tìm cán bộ chuyên môn, ngõ hầu phát triển thành chuyên gia. Một đất nước không thể đi lên bằng “đôi chân khập khiễng”. Cùng với đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, đất nước phải có một đội ngũ chuyên gia giỏi. Đất nước không thể đi vững chắc bằng đôi chân khập khiễng!

 ““Việc quy hoạch cán bộ lãnh đạo làm nhiều người ảo tưởng mình sắp làm quan””

Lâu nay, việc chúng ta thực hiện quy hoạch cán bộ lãnh đạo, quản lý đã gây ảo tưởng cho không ít người rằng họ trở thành lãnh đạo, quản lý đến nơi rồi. Nên người ta chỉ đổ xô, chạy chọt đi tìm mọi cách để làm chuyện đó, mà ít ai chú trọng chuyên môn. Có những người làm chuyên môn giỏi nhưng được quy hoạch làm cán bộ quản lý, rồi người ta cũng nghiêng về quản lý, buông nhẹ chuyên môn. Một đất nước mà người ta chỉ đổ xô đi làm quan thì ai làm dân? Có cảm giác thứ tâm lý quan trường đang “trở lại”, ngấm rất sâu trong suy nghĩ và trở thành “nhẽ sống còn” của không ít người trong chúng ta.

Cùng với quy hoạch cán bộ lãnh đạo, quản lý phải đồng thời quy hoạch phát triển chuyên gia, và phải đặc biệt chú trọng hoạch định thể chế đối với 2 loại cán bộ này. Để làm những việc trên, chúng ta không chỉ sửa đổi về nhận thức mà phải bắt đầu bằng đổi mới thể chế, qua những chính sách rất cụ thể. Người giữ trọng trách trong công tác cán bộ phải tự đổi mới tư duy để xây dựng được đội ngũ cán bộ chúng ta mong muốn, phải hết sức coi trọng dân chủ, đặc biệt coi trọng thi tuyển, tăng cường trách nhiệm tiến tuyển, nêu cao vai trò của người đứng đầu trong việc tiến cử người trong bộ máy của mình; đẩy mạnh ứng tuyển, tiền đề để có thể tranh tuyển, chọn và bổ nhiệm giữ các chức vụ lãnh đạo, quản lý và nhất là chuyên gia. Có như thế mới tìm được người tài.

Để có đội ngũ cán bộ tốt, ngang tầm thời cuộc đất nước và thời đại hiện nay, nên cấp thiết sửa đổi hệ thống định chế theo hướng mở rộng, dân chủ và phù hợp với lộ trình công cuộc đổi mới đất nước một cách toàn diện, đồng bộ và đồng thời nhịp bước với cuộc cách mạng khoa học thế hệ 4.0 của thế giới toàn cầu hóa. Có như thế mới thu hút và trọng dụng được mọi nguồn nhân lực có chất lượng.

Cổ nhân nói: Tôn tài thì đại thịnh, tôn nịnh thì đại suy. Phải tôn trọng người tài, không phân biệt là lãnh đạo, quản lý hay chuyên gia, kỹ thuật… thì đất nước mới phồn thịnh. Đấy phải là cương lĩnh, là mục tiêu và là hành động của chúng ta lúc này. Đấy cũng là khát vọng của muôn dân, để mỗi người Việt Nam đều hướng về dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Đấy cũng là trọng trách nặng nề và vẻ vang của công tác cán bộ, là thước đo đạo đức của những người làm công tác cán bộ hiện nay.

Theo Thanh Hà/VOV.VN