Nghĩa trang huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên.

Chiếc xe con đưa tôi về nơi ghi dấu một kỷ niệm khó quên, kỷ niệm về một bài báo, một bài báo ngắn ngủi nhưng đã làm nền tảng đưa 12 chiến sĩ ngâm thân xác trong một thửa ruộng, không quan tài, không hương khói trong suốt 50 năm để về với đồng đội tại Nghĩa trang huyện Võ Nhai.

Gần đến ngày Thương binh, Liệt sĩ 27/7, có dịp thăm lại vùng đất giàu truyền thống cách mạng huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên, tôi nghẹn ngào dâng hương tại Nghĩa trang huyện Võ Nhai và bồi hồi nhớ lại cách đây 21 năm.

Trong một lần dự Hội nghị tiếp xúc cử tri của Đoàn đại biểu Hội đồng nhân dân tỉnh Thái Nguyên năm 1997, tôi có nghe loáng thoáng người dân thị trấn La Hiên nói về thửa ruộng mang tên “Đồng chí”. Tìm hiểu qua các cụ cao niên ở đây và được biết: Năm 1947 trong một trận chống càn, một bộ phận khoảng 10 chiến sĩ đã bị quân Pháp dùng hỏa lực tách khỏi đơn vị. Biết lực lượng yếu hơn kẻ địch, trang bị vũ khí thô sơ nên bộ đội ta đã men theo bờ suối để vừa đánh vừa rút ra khỏi khu vực thị trấn.

Quân Pháp phát hiện và tổ chức bao vây, các chiến sĩ chống trả quyết liệt đến hơi thở cuối cùng, toàn bộ đã hy sinh rải rác bên bờ suối và các mảnh ruộng lân cận. Sau trận càn, nhân dân có tổ chức chuyển xác các chiến sĩ và chôn chung giữa mảnh ruộng, qua năm tháng người dân tôn đắp thành ngôi mộ và thửa ruộng đó được nhân dân gọi với cái tên “Đồng chí”.

Thực tế xã La Hiên cách huyện lỵ Võ Nhai không xa, khoảng 10 kilômet và cách TP. Thái Nguyên 20 kilômet, nằm trên trục Quốc bộ 1B, nhưng vì một lý do nào đó mà suốt 50 năm (1947-1997) cơ quan chức năng vẫn chưa phát hiện và quy tụ hài cốt các chiến sĩ về an nghỉ cùng đồng đội. Khi tôi đưa tin và ảnh ngôi mộ “Đồng chí” đăng trên Báo Thái Nguyên, đọc tin này, Nhà báo Phan Hữu Minh (lúc đó là Tổng biên tập Báo Thái Nguyên) đã chuyển tiếp đăng báo Quân đội nhân dân Việt Nam và báo Nhà báo và Công luận.

Sau khi báo đăng, các cơ quan: Bộ Quốc phòng, Ban Chỉ huy quân sự tỉnh Thái Nguyên đã trực tiếp kiểm tra tính xác thực của thông tin và đã cùng Ban Chỉ huy quân sự huyện Võ Nhai tổ chức khai quật ngôi mộ “Đồng chí” vào đầu năm 1998. Với sự giúp đỡ của nhân dân địa phương, việc khai quật rất thuận lợi, trong quá trình khai quật đã phát hiện tất cả 12 bộ hài cốt cùng nhiều hiện vật như lựu đạn, mã tấu, quân trang…

Tuy không xác định được danh tính các chiến sĩ, nhưng 12 bộ hài cốt đã được quy tụ về Nghĩa trang huyện Võ Nhai. Cũng từ ngày đó, các chiến sĩ đã được yên nghỉ cùng đồng đội mà hằng năm, nhân dân, các tổ chức chính trị - xã hội địa phương đến viếng thăm, hương khói để phần nào làm ấm hương hồn người đã khuất, người đã hy sinh thân mình trong cuộc kháng chiến chống Pháp.

Sống lại kỷ niệm trên hai mươi năm, về sự hy sinh của các chiến sĩ, cũng là sự tri ân đối với những người đã hy sinh vì Tổ quốc, đem lại cuộc sống hạnh phúc cho chúng ta hôm nay.

Phạm Khắc Mã 
(TP Thái Nguyên)