Phát huy vai trò toàn dân

Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Phùng Khánh Tài cho biết, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã quy định rõ: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm tuyên truyền, vận động các tổ chức thành viên và nhân dân tham gia hoạt động bảo vệ môi trường”. Nhận thức đúng về vị trí, vai trò của mình, thời gian qua, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã tích cực tuyên truyền, vận động các tổ chức thành viên cùng đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia chung tay bảo vệ môi trường với nhiều hình thức phong phú, đa dạng, mang lại hiệu quả thiết thực.

Quang cảnh Hội nghị Môi trường toàn quốc lần thứ V.

Đến nay, 63/63 tỉnh, thành phố trên cả nước đã ký kết chương trình phối hợp hoặc kế hoạch phối hợp giữa Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với Sở Tài nguyên và Môi trường để thực hiện. Công tác phối hợp tập trung vào các nội dung chủ yếu như: Tuyên truyền, vận động nhân dân tích cực thực hiện các nhiệm vụ bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu; giám sát và phản biện xã hội về bảo vệ môi trường; xây dựng, duy trì và nhân rộng các mô hình điểm…

Nhiều mô hình điểm đã được xây dựng và nhân rộng tại toàn bộ các tỉnh, thành phố trong cả nước như: “Lồng ghép nhiệm vụ bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu” trong cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”; mô hình “Khu dân cư tự quản bảo vệ môi trường” gắn với cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh” và mô hình "Khu dân cư thực hiện hài hòa giảm nghèo bền vững và bảo vệ môi trường" gắn với nhiệm vụ ứng phó với biến đổi khí hậu. Các tỉnh, thành phố cũng đang duy trì, xây mới và nhân rộng mô hình điểm "Vận động nhân dân ở khu dân cư thực hiện văn minh, tiến bộ và bảo vệ môi trường”; xây dựng điểm và nhân rộng mô hình thu gom, phân loại và xử lý rác thải tại nguồn... 

Ngoài ra, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Bộ Tài nguyên và Môi trường cùng 40 tổ chức tôn giáo trong cả nước đã ký Chương trình phối hợp phát huy vai trò các tôn giáo tham gia bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu (Giai đoạn 2015 -2020) với 5 nội dung và 7 mục tiêu, giải pháp cụ thể. Đến nay cả nước đã có trên 2000 mô hình thuộc 43 tổ chức tôn giáo tham gia bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu, giảm nhẹ rủi ro thiên tai.

Theo Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Phùng Khánh Tài, những nội dung của công tác bảo vệ môi trường đã được Ban Công tác Mặt trận hướng dẫn lồng ghép vào các chương trình, dự án, phong trào, cuộc vận động ở khu dân cư, thu hút đông đảo các tầng lớp nhân dân và thành viên cùng tham gia. Nhiều nội dung của công tác bảo vệ môi trường đã được Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp phối hợp với chính quyền, đoàn thể nhân dân tuyên truyền rộng rãi đến từng đoàn viên, hội viên, hộ gia đình và mỗi người dân như: trồng rừng, bảo vệ vườn, rừng cây xanh; giữ gìn nguồn nước; thu gom và xử lý rác thải; sử dụng đúng quy trình thuốc bảo vệ thực vật; xoá bỏ các phong tục, tập quán lạc hậu, các thói quen nếp sống thiếu vệ sinh; quan tâm bảo vệ giữ gìn, tôn tạo cảnh quan văn hoá, di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh… 

Từ những mô hình trên, đã có nhiều phong trào, nhiều cuộc vận động thiết thực về bảo vệ môi trường được hình thành ở các địa bàn dân cư. Các hoạt động thông tin, tuyên truyền về nội dung bảo vệ môi trường được duy trì thường xuyên, có tác dụng tích cực, tạo thành phong trào trên địa bàn, giúp người dân xây dựng “thói quen tốt” về bảo vệ môi trường.

Người dân đã nêu cao ý thức, trách nhiệm hơn trong giám sát việc bảo vệ môi trường của các tổ chức, doanh nghiệp, các cá nhân trong quá trình triển khai các hoạt động kinh tế, xã hội trên địa bàn khu dân cư… Từ hiệu quả thực tiễn, các mô hình điểm đã được nhân rộng ra nhiều địa phương, tạo thành phong trào thi đua và góp phần nâng cao chất lượng cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh” và hiệu quả các tiêu chí xây dựng nông thôn mới.

Chỉ tính trong thời gian năm từ 2018 đến năm 2020, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Bộ Tài nguyên và Môi trường phối hợp với các cơ quan liên quan chủ trì, tổ chức các chương trình giám sát về khai thác tài nguyên, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu; việc triển khai thực hiện quy định của pháp luật về công tác quản lý, xử lý chất thải sinh hoạt, chất thải rắn, rác thải nhựa trong sản xuất công nghiệp, sản xuất nông nghiệp, làng nghề, hộ gia đình và cộng đồng dân cư; các văn bản việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu; giám sát qua báo chí, ý kiến, kiến nghị của nhân dân về thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường tại một số tỉnh, thành phố như: Hải Dương, Lào Cai, Cần Thơ, Cà Mau, Vĩnh Phúc, Hưng Yên, Đồng Nai, Nghệ An, Hà Tĩnh, Phú Thọ, Thanh Hóa...

Để tiếp tục triển khai ngày càng hiệu quả công tác bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu trong năm 2022 và các năm tiếp theo, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam sẽ tập trung đẩy mạnh tuyên truyền chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về bảo vệ môi trường; tiếp tục tuyên truyền vận động, nâng cao ý thức, trách nhiệm của cán bộ, đoàn viên, hội viên, hộ gia đình, cộng đồng dân cư, tổ chức tôn giáo về quản lý tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu; không sử dụng túi nilon khó phân hủy và các sản phẩm nhựa dùng một lần

Cùng với đó, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và Ban Công tác Mặt trận khu dân cư tiếp tục vận động nhân dân thực hiện và nhân rộng các mô hình có hiệu quả bảo vệ môi trường, quản lý tài nguyên, ứng phó với biến đổi khí hậu; tập trung xây dựng Đề án và triển khai trong toàn quốc mô hình thu gom, phân loại, xử lý rác thải sinh hoạt tại nguồn ở cộng đồng dân cư; phối hợp chặt chẽ với các tổ chức thành viên, các tổ chức tôn giáo nâng cao hiệu quả phong trào “Toàn dân tham gia bảo vệ môi trường” góp phần xây dựng diện mạo khu dân cư nông thôn mới, đô thị văn minh Sáng - Xanh - Sạch - Đẹp, khu dân cư tiêu biểu, hộ gia đình văn hóa. 

Thực hiện 6 giải pháp bảo vệ môi trường

Trình bày báo cáo “Nhận diện thời cơ, thách thức và định hướng nhiệm vụ, giải pháp của công tác bảo vệ môi trường giai đoạn tới” tại Hội nghị, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Võ Tuấn Nhân cho biết, bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác bảo vệ môi trường ở nước ta vẫn đứng trước nhiều nguy cơ và thách thức. Tốc độ ô nhiễm, suy thoái môi trường, suy giảm tài nguyên thiên nhiên, đa dạng sinh học mặc dù đã được kiểm soát song vẫn diễn biến phức tạp, một số nơi, khu vực vẫn ở mức đáng báo động. Hạ tầng cho công tác bảo vệ môi trường mặc dù đã được đầu tư, song vẫn còn thiếu và yếu, chưa đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn. Tỷ lệ nước thải sinh hoạt được thu gom, xử lý tại các đô thị rất thấp, chỉ đạt khoảng 15%. Hầu hết các khu dân cư nông thôn chưa có hệ thống thu gom và xử lý nước thải sinh hoạt tập trung. Cùng với đó, khối lượng chất thải rắn, chất thải nguy hại phát sinh ngày càng lớn, cơ cấu thành phần phức tạp, trong khi đó, công tác quản lý còn nhiều hạn chế. Tỷ lệ thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt tại khu vực nông thôn mới đạt 66%, hơn 80% các bãi chôn lấp không hợp vệ sinh. Nhiều loại chất thải công nghiệp, hóa chất nguy hại, bao bì thuốc bảo vệ thực vật tồn lưu, chưa được xử lý triệt để hoặc xử lý chưa đạt yêu cầu. Việc phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn chưa được thực hiện trong giai đoạn vừa qua và hiện nay mới đang bắt đầu chuẩn bị các điều kiện cần thiết để thực hiện theo tinh thần của Luật Bảo vệ môi trường 2020.

Bên cạnh các nguy cơ nội tại nêu trên, công tác bảo vệ môi trường còn đứng trước những thách thức lớn do tác động của đại dịch COVID-19 ảnh hưởng đến khả năng đầu tư và sức cạnh tranh của doanh nghiệp. Việc Việt Nam tham gia các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, các cam kết quốc tế về môi trường đòi hỏi Việt Nam phải có những hành động mạnh mẽ hơn để đảm bảo đạt được các yêu cầu, cam kết và nghĩa vụ đã ký kết, thỏa thuận. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư sẽ tác động mạnh mẽ đến kinh tế, xã hội, sản xuất; công nghệ mới sẽ thúc đẩy nhanh việc chuyển dịch từ mô hình kinh tế tuyến tính phát thải lớn sang các mô hình kinh tế carbon thấp, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn; các nguy cơ ô nhiễm xuyên biên giới, ô nhiễm theo dòng chảy, công nghệ lạc hậu sang Việt Nam đặt ra yêu cầu khách quan phải hội nhập về môi trường, tiếp cận quản lý môi trường ngang bằng với các nước tiên tiến trong khu vực và tiệm cận với các nước phát triển trên thế giới. Cùng với đó, biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh và các vấn đề an ninh phi truyền thống khác ngày càng tác động mạnh, nhiều mặt, đe dọa nghiêm trọng đến sự phát triển ổn định, bền vững của thế giới, khu vực và đất nước ta. 

Theo Thứ trưởng Lê Công Thành, môi trường là điều kiện, nền tảng, yếu tố tiên quyết cho phát triển bền vững kinh tế - xã hội; bảo vệ môi trường vừa là mục tiêu, vừa là nhiệm vụ, cần được đặt ở vị trí trung tâm của các quyết định phát triển; phát triển kinh tế phải hài hòa với thiên nhiên, tôn trọng quy luật tự nhiên, không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng kinh tế.

Bảo vệ môi trường là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, của toàn xã hội, trong đó các cấp chính quyền địa phương, doanh nghiệp, cộng đồng và người dân có vai trò quan trọng; bảo vệ môi trường phải dựa trên sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ, thống nhất giữa các cấp, các ngành, tận dụng cơ hội của quá trình hội nhập và hợp tác quốc tế.

Bảo vệ môi trường phải lấy bảo vệ sức khỏe của nhân dân làm mục tiêu hàng đầu. Ưu tiên chủ động phòng ngừa và kiểm soát ô nhiễm, tập trung giải quyết các vấn đề môi trường trọng điểm, cấp bách; khắc phục ô nhiễm, suy thoái, cải thiện chất lượng môi trường, kết hợp với bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học, góp phần ứng phó với biến đổi khí hậu.

Bảo vệ môi trường phải dựa trên nâng cao chất lượng thể chế và thực thi pháp luật hiệu lực, hiệu quả; tăng cường trách nhiệm giải trình, tính công khai, minh bạch và sự giám sát của cộng đồng; đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, đổi mới sáng tạo, ứng dụng các thành quả của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và chuyển đổi số; thúc đẩy phương thức quản lý tổng hợp, tiếp cận dựa trên hệ sinh thái, liên vùng, liên ngành, phát triển kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh, các-bon thấp.

Đầu tư cho bảo vệ môi trường là đầu tư cho phát triển bền vững; tăng cường huy động nguồn lực trong xã hội kết hợp với tăng chi ngân sách; áp dụng hiệu quả nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả chi phí xử lý và bồi thường thiệt hại, người hưởng lợi từ các giá trị môi trường phải trả tiền; tiếp tục đẩy mạnh sự tham gia của các doanh nghiệp, tổ chức, cộng đồng và người dân trong bảo vệ môi trường.

Để đạt được các mục tiêu nêu trên, thực hiện có hiệu quả các mục tiêu bảo vệ môi trường hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, trong giai đoạn 2022 – 2025, theo Thứ trưởng Lê Công Thành, toàn ngành cần tiếp tục tập trung thực hiện 6 nhóm nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm gồm: tổ chức triển khai có hiệu quả Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, nắm bắt các khó khăn, vướng mắc của địa phương, người dân và doanh nghiệp để có hướng dẫn kịp thời; tăng cường, nâng cao chất lượng, hiệu quả của hoạt động đánh giá môi trường chiến lược với các chiến lược, quy hoạch, đánh giá tác động đối với các dự án đầu tư phát triển; tăng cường giám sát, kiểm soát các nguồn thải từ các hoạt động sản xuất kinh doanh dịch vụ, khu vực tập trung nhiều nguồn thải tại các khu công nghiệp, cụm công nghiệp, làng nghề, lưu vực sông...; quản lý chất thải rắn, trọng tâm là quản lý tốt chất thải rắn sinh hoạt, chất thải nhựa; quản lý chất lượng môi trường, cải tạo, phục hồi môi trường; đẩy mạnh công tác bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học.

Hoàng Nam