Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nhấn mạnh: “Trước mặt quần chúng, không phải ta cứ viết lên trán chữ “Cộng sản” mà ta được họ yêu mến. Quần chúng chỉ mến những người có tư cách, đạo đức. Muốn hướng dẫn nhân dân, mình phải làm mực thước cho người ta bắt chước”1. Tự mình phải chính trước, mới giúp người khác chính; mình không chính, mà muốn người khác chính là vô lý. Trong cuộc sống hằng ngày, người cán bộ, đảng viên chẳng những phải có trách nhiệm tự tu dưỡng tốt để trở thành con người có đời tư trong sáng, mà còn phải là tấm gương giúp nhân dân nhìn vào đó làm những điều đúng, điều thiện, chống lại thói hư, tật xấu.

Trong mọi hoạt động lãnh đạo, quản lý, cán bộ, đảng viên phải luôn luôn phát huy vai trò độc lập, tự chủ, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, lấy lợi ích của Đảng, của nhân dân làm cơ sở cho hoạt động của mình. Đây là một yêu cầu rất quan trọng đối với người cán bộ, đảng viên, thể hiện vai trò tiên phong, gương mẫu của mình đối với sự nghiệp cách mạng của Đảng và của dân tộc. Người đảng viên không sợ khó, không sợ khổ mà phải đi tiên phong trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, phải làm gương trong mọi công việc từ nhỏ đến lớn; về mọi mặt, phải cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, nói đi đôi với làm. Trong đó, chủ yếu trên ba mối quan hệ: đối với mình, đối với người, đối với việc. Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: “Nói chung thì các dân tộc phương Đông giàu tình cảm, và đối với họ, một tấm gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền”. Người đòi hỏi: “Cán bộ lãnh đạo phải gương mẫu, phải cải tiến phương pháp công tác phải ra sức phát huy trí tuệ và tinh thần sáng tạo của quần chúng công nhân. Phải tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, phải thắt chặt tình đoàn kết nhất trí giữa Đảng và quần chúng, phải đẩy mạnh thi đua yêu nước, thực hiện sản xuất nhiều, nhanh, tốt, rẻ”2. Mỗi cán bộ, đảng viên phải làm kiểu mẫu trong công tác và lối sống, trong mọi lúc, mọi nơi, nói phải đi đôi với làm để quần chúng noi theo.

Không chỉ nhắc nhở, trong suốt cuộc đời hoạt động của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn là một tấm gương mẫu mực về thực hành đạo đức và tác phong công tác, trong cả lời nói lẫn hành động. Các nguyên tắc đạo đức, phong cách công tác Hồ Chí Minh đề ra trước hết cho mình thực hiện, sau đó mới để giáo dục người khác. Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng từng viết: “Mọi lời nói, việc làm của Hồ Chí Minh đều thiết thực và cụ thể. Nói là làm, thường là làm nhiều hơn nói, có khi làm mà không cần nói, tư tưởng hiện ra trong hành động”3. Người trở thành tấm gương mẫu mực về “người lãnh đạo, người đày tớ trung thành của nhân dân”, người đảng viên cộng sản chân chính nhất, có sức lôi cuốn, ảnh hưởng mãnh liệt không chỉ đối với toàn thể dân tộc, mà trên cả thế giới.

Tính tiên phong, gương mẫu của người cán bộ, đảng viên trong điều kiện hiện nay

1. Trong hơn 30 năm đổi mới, vận dụng tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng ta không ngừng nâng cao và phát huy vai trò của đội ngũ cán bộ, đảng viên. Đội ngũ cán bộ, đảng viên của Đảng đã không ngừng tăng lên cả về số lượng và chất lượng, thể hiện rõ vai trò tiên phong, gương mẫu, góp phần cùng toàn Đảng, toàn dân thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị của Đảng, của dân tộc. Về số lượng, nếu như năm 1986, toàn Đảng chỉ có 1,9 triệu đảng viên, thì đến năm 2016, là 4.769.325 đảng viên. Đa số đảng viên được đào tạo bài bản về chuyên môn.

Đa số cán bộ, đảng viên giữ vững được tư cách người đảng viên cộng sản trong điều kiện mới, tiên phong, gương mẫu, đáp ứng yêu cầu của thời kỳ mới. Tuy nhiên, bên cạnh đó, đội ngũ cán bộ, đảng viên vẫn còn những hạn chế, khuyết điểm.

Đại hội VI, chúng ta bắt đầu thực hiện đổi mới, thì đến Đại hội VII, đã có “một số cán bộ có chức, có quyền có chuyển hóa, biến chất”. Đến Đại hội VIII thì văn kiện xác định, không phải “một số cán bộ nữa” mà là “một bộ phận cán bộ đảng viên có chức, có quyền thoái hóa, biến chất”. Đến Đại hội IX thì không phải là “một bộ phận nữa” mà là “một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên có chức, có quyền thoái hóa biến chất”. Đại hội X tiếp tục nhận định: “Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, kể cả một số cán bộ chủ chốt các cấp, yếu kém cả về phẩm chất và năng lực… Thoái hóa, biến chất về chính trị, tư tưởng, về đạo đức, lối sống; tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, sách nhiễu nhân dân trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên diễn ra nghiêm trọng, kéo dài chưa được ngăn chặn, đẩy lùi…”4.

Nghị quyết Hội nghị số 12-NQ/TW, ngày 16/1/2012, Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay, của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI đánh giá: “Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có những đảng viên giữ vị trí lãnh đạo, quản lý, kể cả một số cán bộ cao cấp, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống với những biểu hiện khác nhau về sự phai nhạt lý tưởng, sa vào chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, cơ hội, thực dụng, chạy theo danh lợi, tiền tài, kèn cựa địa vị, cục bộ, tham nhũng, lãng phí, tùy tiện, vô nguyên tắc...”5.

Tuy nhiên, đến Đại hội XII của Đảng: “Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên chưa bị đẩy lùi; có mặt, có bộ phận còn diễn biến phức tạp hơn”6. Tình trạng này, cần kịp thời ngăn chặn.

Những hạn chế, khuyết điểm trên có cả nguyên nhân khách quan và chủ quan, trong đó nguyên nhân chủ quan là chủ yếu, bắt nguồn từ việc bản thân cán bộ, đảng viên thiếu tu dưỡng, rèn luyện; lập trường tư tưởng không vững vàng; sa vào chủ nghĩa cá nhân, quên trách nhiệm, bổn phận trước Đảng, trước nhân dân. Công tác kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm đối với tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên, nhất là đối với cán bộ chủ chốt, người đứng đầu ở các cấp chưa được thường xuyên, chất lượng, hiệu quả còn hạn chế, ảnh hưởng đến kỷ cương, kỷ luật của Đảng...

2. Xây dựng Đảng về đạo đức là toàn bộ các hoạt động, các mặt công tác, từ đề ra chủ trương đến tổ chức và kiểm tra, giám sát thực hiện, nhằm tạo nên những phẩm chất đạo đức tốt đẹp của Đảng, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh. Xây dựng Đảng về đạo đức là trách nhiệm của toàn Đảng, từ trung ương đến cơ sở, mà bắt đầu và trước hết từ mỗi cán bộ, đảng viên của Đảng, từ sự tự giác rèn luyện và thực hành đạo đức cách mạng, sự tiên phong, gương mẫu của mỗi cán bộ, đảng viên, đặc biệt là trách nhiệm nêu gương của người đứng đầu. Trong điều kiện cách mạng hiện nay, tính tiên phong, gương mẫu của người cán bộ, đảng viên thể hiện ở:

Thứ nhất, tiên phong, gương mẫu về nhận thức lý luận, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước.

Mỗi cán bộ, đảng viên hiện nay phải nhận thức đúng mô hình, những đặc trưng cơ bản của xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta đang xây dựng; những phương hướng cơ bản xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta; thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân; xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh; xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc và giữ vững an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội; đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa dạng hóa, đa phương hóa,...

Thứ hai, tiên phong, gương mẫu về bản lĩnh, phẩm chất chính trị.

Trong tình hình hiện nay, phải rất coi trọng việc nâng cao bản lĩnh, phẩm chất chính trị cho mỗi cán bộ, đảng viên, nhất là với cán bộ lãnh đạo, quản lý. Mỗi cán bộ, đảng viên phải tỏ rõ lập trường tuyệt đối trung thành với mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, kiên định chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, Cương lĩnh, đường lối của Đảng, Hiến pháp của Nhà nước; không dao động, mất niềm tin; kiên định công cuộc đổi mới toàn diện, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước theo mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh; dũng cảm vượt qua khó khăn, thử thách, đóng góp tích cực vào công cuộc đổi mới; kiên quyết đấu tranh chống suy thoái tư tưởng chính trị, cơ hội, bảo thủ, "diễn biến hòa bình", "tự diễn biến", "tự chuyển hóa",...

Thứ ba, tiên phong, gương mẫu về phẩm chất đạo đức cách mạng.

Chủ tịch Hồ Chí Minh từng chỉ rõ: “Đạo đức cách mạng là quyết tâm suốt đời đấu tranh cho Đảng, cho cách mạng. Đặt lợi ích của Đảng và của nhân dân lên trên, lên trước lợi ích riêng của cá nhân mình. Hết lòng, hết sức phục vụ nhân dân. Vì Đảng, vì dân mà đấu tranh quên mình, gương mẫu trong công việc”. Trong điều kiện phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa hiện nay, cán bộ, đảng viên luôn phải đặt lợi ích của nhân dân, của đất nước lên trên lợi ích cá nhân, đặc biệt kiên quyết đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí và các tiêu cực khác; giữ gìn phẩm chất đạo đức không chỉ ở nơi công tác, mà còn trong các mối quan hệ xã hội và ở nơi cư trú, của cả bản thân và gia đình.

Thứ tư, tiên phong, gương mẫu về trình độ, năng lực công tác.

Cán bộ, đảng viên hiện nay phải có kiến thức văn hóa, chuyên môn, nghiệp vụ, lý luận chính trị, pháp luật đủ khả năng tham gia với tổ chức đảng trong hoạt động lãnh đạo, với cơ quan nhà nước trong hoạt động quản lý và hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ công tác của bản thân. Năng lực công tác của đảng viên bao gồm cả năng lực quán triệt, cụ thể hóa và tổ chức thực hiện thắng lợi đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước, chủ trương, kế hoạch công tác của địa phương, cơ quan, đơn vị, năng lực đề xuất ý kiến góp phần xây dựng tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng; năng lực vận động, tổ chức, hướng dẫn nhân dân; năng lực đấu tranh chống mọi biểu hiện tiêu cực trong Đảng và trong xã hội.

Thứ năm, tiên phong, gương mẫu về phong cách công tác, quan hệ mật thiết với nhân dân.

Trong điều kiện hiện nay, cán bộ, đảng viên phải có phong cách làm việc thật sự khoa học, dân chủ, thiết thực, sáng tạo, coi trọng chất lượng và hiệu quả, gần gũi với nhân dân. Trong cơ chế thị trường, không còn bao cấp, đảng viên hoạt động trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, dịch vụ phải hết sức nhạy bén, năng động; đảng viên là cán bộ lãnh đạo, quản lý phải sâu sát cơ sở, gần gũi nhân dân, cùng với cách đơn vị, doanh nghiệp và người dân tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, thúc đẩy kinh tế phát triển, không ngừng nâng cao đời sống của nhân dân.

3. Trong thời gian tới, để tiếp tục nêu cao tính tiên phong, gương mẫu, xứng đáng với danh hiệu đảng viên của Đảng Cộng sản Việt Nam, “chiến sĩ cách mạng trong đội tiên phong của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và dân tộc Việt Nam” (Điều lệ Đảng khóa XI), từng cán bộ, đảng viên, trước hết là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, đặc biệt là người đứng đầu, người chủ trì phải tự giác, gương mẫu tự kiểm điểm, soi lại mình, đơn vị mình, gia đình mình. Đạo đức của Đảng phải thể hiện ở chỗ đội ngũ cán bộ, nhất là người đứng đầu và đội ngũ cán bộ cấp chiến lược có đủ năng lực, phẩm chất và uy tín.

Theo Quy định số 101-QĐ/TW, ngày 7/6/2012, của Ban Bí thư, về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo chủ chốt các cấp, yêu cầu cán bộ có chức vụ càng cao thì càng phải gương mẫu. Một trong những nội dung phải gương mẫu là: tác phong sâu sát thực tế, gần gũi để thấu hiểu tâm tư, nguyện vọng chính đáng của quần chúng nhân dân. Nêu cao ý thức phục vụ nhân dân; làm việc với thái độ khách quan, công tâm, tập trung sức giải quyết những lợi ích chính đáng của nhân dân; lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của nhân dân, chủ động đối thoại với nhân dân và cán bộ dưới quyền. Kiên quyết đấu tranh với những biểu hiện vô cảm, quan liêu, cửa quyền, hách dịch và các hành vi nhũng nhiễu, gây phiền hà nhân dân.

Mỗi cán bộ, đảng viên hằng ngày đều tự xem xét lại mình, xem xét cái gì đúng, cái gì sai, nguyên nhân vì đâu và suy nghĩ, tìm cách sửa chữa để làm việc tốt hơn, sống đẹp hơn. Người cán bộ, đảng viên cần khiêm tốn lắng nghe, tiếp thu ý kiến phê bình của đồng chí, của quần chúng, của cấp dưới từ đó chuyển thành nhận thức và hành động tự giác. Đây là vấn đề rất quan trọng đối với việc rèn luyện phong cách người cán bộ cách mạng. Chính phong cách đó là cơ sở để cho hoạt động của người cán bộ ngày càng hiệu quả, và là tấm gương đối với quần chúng nhân dân, góp phần củng cố lòng tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng đối với sự nghiệp cách mạng.

Chủ tịch Hồ Chí Minh từng chỉ rõ: “Người đảng viên, người cán bộ tốt muốn trở nên người cách mạng chân chính, không có gì là khó cả. Điều đó hoàn toàn do lòng mình mà ra. Lòng mình chỉ biết vì Đảng, vì Tổ quốc, vì đồng bào thì mình sẽ tiến đến chỗ chí công, vô tư. Mình đã chí công, vô tư thì khuyết điểm sẽ càng ít…”7. Mỗi cán bộ, đảng viên của Đảng, đặc biệt là người đứng đầu, cần nêu cao tinh thần tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng suốt đời theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, nêu cao tính tiên phong, gương mẫu của người đảng viên cộng sản, để xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong thời kỳ mới.

Phạm Thị Hạnh

Thạc sĩ, Tạp chí Cộng sản

Chú thích:

1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, H.1995, t. 5, tr. 614 - 615.

2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1985, t. 9, tr. 820

3. Phạm Văn Đồng: Hồ Chí Minh - Một con người, một dân tộc, một thời đại, một sự nghiệp, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1990, tr. 64-65

4. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr. 263-264

5. Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XI, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2012, tr. 22

6. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016, tr. 185

7. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, H.2000, t. 5, tr. 251