Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ phát biểu tại Tọa đàm chuyên gia về hoàn thiện hệ thống pháp luật. Ảnh: Lâm Hiển

Tham dự Tọa đàm có: Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định; nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu; Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng; các nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Văn Thuận, Phan Trung Lý; các chuyên gia, nhà khoa học trong lĩnh vực xây dựng pháp luật.

Công khai, minh bạch hơn nữa

Chiến lược xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật đến năm 2030, định hướng đến năm 2045 đáp ứng yêu cầu xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam (Chiến lược) là Chuyên đề số 09 thuộc Đề án “Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045” (Đề án) được Ban Chỉ đạo Đề án phân công Đảng đoàn Quốc hội chủ trì thực hiện. Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ trực tiếp chỉ đạo xây dựng Chuyên đề này.

Tại Tọa đàm, các chuyên gia đã trao đổi, nêu quan điểm nhằm thống nhất nội hàm một số khái niệm, mối quan hệ giữa xây dựng pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật; các nguyên tắc, yêu cầu với việc xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và tổ chức thực thi pháp luật; mục tiêu, phương hướng, giải pháp xây dựng hệ thống pháp luật và tổ chức thực thi pháp luật đến năm 2030, định hướng đến năm 2045 đáp ứng yêu cầu xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam…

Quang cảnh Tọa đàm. Ảnh: Lâm Hiển

Nguyên Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu lưu ý, Chiến lược đã được ghi nhận chính thức trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng và giao cho Ban Chấp hành Trung ương Khóa XIII phải ban hành được Nghị quyết về vấn đề này. Như vậy, Chiến lược lần này có tầm khác và theo đó, đặt ra những yêu cầu, mục tiêu, quan điểm, phương hướng cũng khác so với Nghị quyết 48, có những vấn đề mới cần phát triển. Đại hội XIII xác định mục tiêu phấn đấu đến năm 2045 nước ta trở thành nước "phát triển, thu nhập cao", trong đó, “đến năm 2030 trở thành nước có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; có thể chế quản lý hiện đại, cạnh tranh, hiệu lực, hiệu quả; kinh tế phát triển năng động, nhanh và bền vững, độc lập, tự chủ trên cơ sở khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo… không ngừng nâng cao mọi mặt đời sống của người dân”. “Cả tiêu chí về chất và định lượng trong mục tiêu phát triển đất nước của giai đoạn tới đã khác so với giai đoạn trước đây khi chúng ta thực hiện Nghị quyết 48. Bối cảnh và điều kiện phát triển khác nhau nên việc xây dựng hệ thống pháp luật và thi hành pháp luật trong giai đoạn tới phải khác so với giai đoạn tới”, nguyên Phó Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.

Theo nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Văn Thuận, Chiến lược này là sự tiếp nối của Nghị quyết 48 – NQ/TW về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đến năm 2010, định hướng đến năm 2020. Chiến lược lần này không phải xây dựng hoàn toàn mới mà tiếp tục kế thừa, phát triển những kết quả, những giá trị của Nghị quyết 48 và “nâng cấp” lên để đáp ứng yêu cầu xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong giai đoạn phát triển từ nay đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2045. Do đó, cần đánh giá việc thực hiện Nghị quyết 48 vừa qua, đặc biệt là các quan điểm, lĩnh vực trọng tâm trong hoàn thiện hệ thống pháp luật đến năm 2020 thì đến nay đã đạt được những kết quả như thế nào? Cái gì còn khiếm khuyết, cần phải tiếp tục hoàn thiện?

Về xây dựng hệ thống pháp luật, các chuyên gia thống nhất cho rằng, hệ thống pháp luật tới đây không thể duy trì tình trạng đồ sộ, nhiều tầng, nhiều nấc như hiện nay, phải gọn gàng hơn, rõ ràng hơn. Các chuyên gia cũng thống nhất tiếp cận xây dựng pháp luật theo lĩnh vực của đời sống xã hội để bảo đảm tính bao quát, toàn diện hơn. Theo đó, phải đánh giá sự đồng bộ, thống nhất, toàn diện của hệ thống pháp luật từ các nguồn pháp luật cho đến các quy phạm pháp luật cụ thể.

Ảnh: Lâm Hiển

Ở góc độ khác, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Phan Trung Lý cho rằng, một trong những yêu cầu quan trọng nhất trong xây dựng, hoàn thiện pháp luật và tổ chức thực thi pháp luật trong giai đoạn tới là phải bảo đảm tính công khai, minh bạch hơn nữa. Hệ thống pháp luật hiện nay được đánh giá là còn rườm rà, cồng kềnh, hiệu lực thấp, do đó, phải rà soát lại, làm gọn lại, không phân biệt pháp luật Trung ương hay pháp luật địa phương mà chỉ có pháp luật Việt Nam. Nhấn mạnh điều này, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Phan Trung Lý đề nghị, phải xác lập vị thế của các đạo luật; không nên ban hành các pháp lệnh hay nghị quyết liên tịch nữa, các văn bản pháp luật do Chính phủ và chính quyền địa phương cũng phải gọn lại, hạn chế rõ phạm vi điều chỉnh đến đâu. 

Nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Phan Trung Lý cũng đề nghị Chiến lược cần có mục riêng về hoạt động lập, trong đó phải đánh giá lại việc thực hiện vừa qua như thế nào, mối quan hệ phối hợp, kiểm soát quyền lực trong xây dựng pháp luật, thẩm quyền, trách nhiệm của các chủ thể trong hoạt động lập pháp ra sao? Ông cũng đề nghị, một nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian tới là phải tô đậm vai trò chủ thể của Nhân dân trong hoạt động lập pháp, phải tăng cường lấy ý kiến nhân dân.

Liên quan đến vấn đề thi hành pháp luật, các chuyên gia thống nhất cho rằng, xây dựng hệ thống pháp luật và thi hành pháp luật là hai vấn đề có quan hệ biện chứng, chặt chẽ với nhau. Nếu việc tổ chức thực thi pháp luật không tốt, không nghiêm minh thì pháp luật dù tốt đến mấy cũng chỉ “nằm trên giấy”. Theo nguyên Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu, tổ chức thực hiện pháp luật hiện đang là khâu yếu, do đó, việc đặt cả hai vấn đề vừa xây dựng hệ thống pháp luật vừa tổ chức thi hành pháp luật trong Chiến lược này là rất đúng đắn.

Nhiều chuyên gia cũng lưu ý, không thể chỉ đặt vấn đề thi hành pháp luật của Chính phủ bởi Hiến pháp quy định trách nhiệm thi hành pháp luật của rất nhiều chủ thể. Một số ý kiến đề nghị cần ban hành luật riêng về tổ chức thi hành pháp luật bởi hiện nay, đây là khâu yếu khiến luật khó, chậm vào cuộc sống. Tuy nhiên, một số ý kiến cho rằng, một hệ thống công vụ chuyên nghiệp là hết sức quan trọng để thực thi pháp luật hiệu quả. Kinh nghiệm các nước đều như vậy nên cần phải tập trung xây dựng hệ thống công vụ chuyên nghiệp chứ không nên ban hành một luật riêng về tổ chức thực thi pháp luật.

Pháp luật phải được thực thi hiệu quả, công bằng

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ chủ trì Tọa đàm chuyên gia về hoàn thiện hệ thống pháp luật

Phát biểu tại Tọa đàm, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ trân trọng cảm ơn các chuyên gia đã đóng góp nhiều ý kiến tâm huyết, nhiều chiều về các nội dung mang tính tổng thể của Chiến lược.

Nhất trí với các chuyên gia về việc Chiến lược cần tiếp tục kế thừa và phát triển, nâng tầm các nguyên tắc, quan điểm của Nghị quyết 48 và bổ sung các quan điểm mới phù hợp với yêu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, Chủ tịch Quốc hội cũng chia sẻ quan điểm của một số chuyên gia quốc tế về vai trò của Nhà nước trong hệ thống pháp luật của một quốc gia đang chuyển đổi và một quốc gia phát triển. Theo đó, nhiều chuyên gia quốc tế cho rằng, trong một nền kinh tế đang chuyển đổi, vai trò của Nhà nước là rất lớn, không thể đặt vai trò của Nhà nước và thị trường ngang nhau. Nếu ban hành luật quá chặt theo chuẩn của các nước đã có hệ thống pháp luật hoàn thiện và trình độ pháp luật phát triển ổn định cả trăm năm thì chúng ta sẽ tự bó buộc sự phát triển của chính mình. Với mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2045 mà Đại hội XIII của Đảng đề ra thì chiến lược xây dựng hệ thống pháp luật đến năm 2030 cũng đã phải khác so với giai đoạn sau năm 2030. Nhấn mạnh đây là vấn đề rất khó, Chủ tịch Quốc hội mong muốn các chuyên gia, các nhà hoạt động thực tiễn trong lĩnh vực pháp luật tiếp tục đóng góp ý kiến, góp phần củng cố nền tảng, cơ sở lý luận và thực tiễn, từ đó, định hình được những nguyên tắc và quan điểm cho việc hoàn thiện hệ thống pháp luật sau năm 2030 đến năm 2045. Kể cả câu chuyện thi hành pháp luật đến giai đoạn sau năm 2045 cũng phải khác với giai đoạn từ nay đến năm 2030.

Về tình trạng luật khung, luật ống, Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, một mặt phải khắc phục để tránh tình trạng các bộ, ngành khi ban hành văn bản hướng dẫn thi hành luật cài cắm các lợi ích cục bộ, lợi ích nhóm hoặc không bảo đảm đúng quy định của Luật. Tuy nhiên, trong giai đoạn đến năm 2030 khi nền kinh tế vẫn đang chuyển đổi, đất nước đang phát triển thì có những vấn đề cuộc sống đang diễn ra, chưa kiểm nghiệm được trong thực tiễn, nếu luật pháp cứ đóng cứng lại thì có khi vừa ban hành được vài ba năm đã phải sửa đổi. Do đó, vẫn cần có các điều khoản “quét” giao Chính phủ hướng dẫn thi hành, có “khung” để kịp thời điều chỉnh ngay nhằm đáp ứng sự thay đổi của thực tiễn. “Điều quan trọng không phải là có bao nhiêu điều khoản giao cho Chính phủ, các bộ, ngành, không phải là giao nhiều hay ít mà là giao như vậy có đúng không? Nhiều điều mà giao đúng thì vẫn giao. Nhưng một điều giao mà không đúng thì cũng kiên quyết không giao. Vấn đề là, các vấn đề đó đã đủ rõ để quy định chi tiết, ổn định ngay trong luật hay chưa”, Chủ tịch Quốc hội khẳng định.

Về thực thi pháp luật, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh yêu cầu phải hiệu quả, công bằng. Trách nhiệm chính thuộc về các cơ quan hành pháp, đồng thời phải gắn với cải cách tư pháp. Chúng ta nói tổ chức thi hành pháp luật thì gồm rất nhiều việc, từ ban hành văn bản hướng dẫn, phổ biến pháp luật, giáo dục pháp luật… nhưng cuối cùng, để pháp luật được thực thi hiệu quả và công bằng thì phải có một hệ thống tư pháp công bằng, bình đẳng, nghiêm minh, thực sự vì dân. Cùng với đó, kinh nghiệm của một số nước có mô hình gần gũi với nước ta như Trung Quốc đã tổ chức một hệ thống giám sát thực thi pháp luật nghiêm minh, chuyển từ mô hình phi tập trung sang mô hình tập trung, thành lập Ủy ban giám sát từ Trung ương xuống địa phương, thuộc cơ cấu của cơ quan lập pháp nhưng được xác định như một cơ quan quyền lực thứ tư giám sát toàn bộ việc thực thi pháp luật. Theo Chủ tịch Quốc hội, đây cũng là vấn đề cần nghiên cứu để góp phần nâng cao hiệu quả tổ chức thi hành pháp luật.

Trong thời gian tới, Tiểu ban xây dựng Chuyên đề 09 sẽ tiếp tục tổ chức các cuộc tọa đàm về các nội dung chuyên sâu của Chiến lược. Chủ tịch Quốc hội mong muốn các chuyên gia sẽ tiếp tục đóng góp ý kiến để Tiểu ban và Đảng đoàn Quốc hội nghiên cứu, tiếp thu, hoàn thiện Chiến lược trình Ban Chấp hành Trung ương.

Phạm Thúy