Những kết quả trong quá trình triển khai

Giám sát đầu tư của cộng đồng là hoạt động tự nguyện của dân cư sinh sống trên địa bàn xã, phường, thị trấn nhằm theo dõi, đánh giá việc chấp hành các quy định về quản lý đầu tư của cơ quan có thẩm quyền quyết định đầu tư, chủ đầu tư, Ban quản lý dự án, các nhà thầu và đơn vị thi công dự án trong quá trình đầu tư nhằm phát hiện, kiến nghị với cơ quan Nhà nước có thẩm quyền về các việc làm vi phạm các quy định về quản lý đầu tư để kịp thời ngăn chặn và xử lý các việc làm sai quy định, gây lãng phí, thất thoát vốn và tài sản của Nhà nước, xâm hại lợi ích của cộng đồng.

Hoạt động của giám sát tập trung vào các lĩnh vực dễ xảy ra tham nhũng, lãng phí như quản lý đất đai, đầu tư xây dựng, mua sắm tài sản công, cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, bồi thường giải phóng mặt bằng, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất, thu chi các loại phí, lệ phí, các khoản đóng góp của nhân dân. Hàng tháng, các thành viên trong Ban phản ánh những ý kiến của mình tại mỗi kỳ giao ban và được tổng hợp, đề xuất với Ban Thường trực Ủy ban MTTQ xã chỉ đạo giám sát những vụ việc vướng mắc, nổi cộm, vụ việc có dấu hiệu vi phạm pháp luật.

Sau khi tìm hiểu, xác minh, nhiều vụ việc đã được các Ban thống nhất lựa chọn để kiến nghị bằng văn bản với Chủ tịch UBND cùng cấp và các cơ quan có thẩm quyền giải quyết kịp thời, tránh xảy ra những điểm phức tạp, nhũng nhiễu ngay tại cơ sở. Để việc giám sát chính xác, hiệu quả cao, các thành viên dành nhiều thời gian xem xét kỹ bản thiết kế từng công trình trước khi thi công, sau đó phân công các thành viên thay nhau theo dõi quá trình xây dựng, kiểm tra vật liệu đầu vào, chủng loại, số lượng và kỹ thuật.

Bằng sự vào cuộc tích cực của Ban Giám sát đầu tư cộng đồng những sai phạm đã được kịp thời phát hiện, qua đó kịp thời kiến nghị chủ đầu tư, nhà thầu điều chỉnh, đảm bảo chất lượng các công trình trên địa bàn. Các thành viên Ban Giám sát đầu tư cộng đồng đã phát hiện một số nhà thầu sử dụng vật liệu xây dựng không bảo đảm chất lượng, thi công chưa đúng thiết kế công trình hạ tầng ở cơ sở. Hầu hết các vụ việc đều được kiến nghị giải quyết đúng luật, kịp thời. Do vậy, hoạt động giám sát đầu tư của cộng đồng đã mang lại hiệu quả thiết thực, hạn chế sai phạm trong quá trình triển khai các công trình, dự án, tạo điều kiện để “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”. Việc huy động người dân tại nơi triển khai dự án giám sát công trình mà chính họ thụ hưởng sẽ phát huy được tinh thần trách nhiệm, nâng cao hiệu quả, chống thất thoát, lãng phí trong đầu tư xây dựng công trình tại các địa phương.

Theo báo cáo, Ban Thường trực Uỷ ban MTTQ tỉnh Bắc Giang đã hướng dẫn, kiểm tra Mặt trận các cấp thành lập, kiện toàn các Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng tại 230/230 xã, phường, thị trấn và tất cả đều thành lập Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng với tổng số 2.188 thành viên tham gia (mỗi Ban có từ 5-9 thành viên). Trong đó có 165 Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng hoạt động lồng ghép với Ban Thanh tra nhân dân cấp xã (chiếm 70%). Các thành viên Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng được hội nghị khu dân cư giới thiệu đều có sức khoẻ, năng lực, nhiệt tình và trách nhiệm trước công việc được phân công. Trong năm 2017, các Ban Thanh tra nhân dân cấp xã đã giám sát được 3.654 cuộc, phát hiện, kiến nghị các cơ quan có thẩm quyền xử lý 41 vụ việc, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng đã giám sát được 495 dự án, phát hiện kiến nghị xử lý 10 vụ việc sai phạm. Năm 2018, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng cấp xã đã giám sát 2.102 cuộc. Trong đó giám sát các công trình triển khai ảnh hưởng đến sản xuất, môi trường và đời sống nhân dân 121 cuộc; giám sát quản lý quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, giải phóng mặt bằng và tái định cư 129 cuộc; giám sát công trình xây dựng bằng nguồn vốn WB, vốn chương trình 134, 135, chương trình 167 về xoá nhà tạm cho các hộ nghèo 275 cuộc. Qua giám sát, Ban giám sát phát hiện sai phạm và đề nghị thu hồi cho Ngân sách nhà nước số tiền 750 triệu đồng và hơn 300m2 đất.

Theo số liệu thống kê của Mặt trận tỉnh Hòa Bình, trong 2 năm (2017 - 2018), Ban Giám sát đầu tư cộng đồng trên địa bàn tỉnh đã thực hiện giám sát 1.986 vụ việc, phát hiện 198 vụ việc sai phạm và đã yêu cầu chủ đầu tư sửa nhiều công trình không đảm bảo chất lượng ngay trong quá trình thi công, cụ thể như: Đầu năm 2017, khi được nhân dân phản ánh tuyến đường từ xóm Riêng - Kim Lý đi đội 4, xóm Tày Măng, xã Tu Lý (Đà Bắc) mới được xây dựng có dấu hiệu bất thường, Ban Giám sát đầu tư cộng đồng xã Tu Lý đã phối hợp với Ban Giám sát đầu tư cộng đồng xóm Tày Măng, xóm Riêng lập đoàn kiểm tra, giám sát công trình. Khi giám sát phát hiện nhiều đoạn đường đơn vị thi công không gạt bỏ cành cây, que gậy trong khi đổ đất làm hai bên đường; có hơn 30 m xuất hiện các vết rạn nứt, có đoạn không trải nền móng đảm bảo độ dày 15 cm, có đoạn độ dày bê tông không đảm bảo 18 cm.

Tất cả những sai phạm trên đã được Ban Giám sát đầu tư cộng đồng chụp ảnh minh hoạ kèm báo cáo giám sát gửi UBND xã. Trước thực trạng đó, UBND xã yêu cầu đơn vị thi công khắc phục những tồn tại trong quá trình thi công, xây dựng công trình, giải trình cho cử tri và nhân dân rõ việc thực hiện chưa đúng yêu cầu như phê duyệt kỹ thuật của đơn vị thi công. Cũng bằng cách giám sát theo sự phản hồi của nhân dân, Ban Giám sát đầu tư cộng đồng xã Tu Lý đã chỉ ra đơn vị thi công sử dụng gạch không đảm bảo chất lượng xây dựng công trình trường TH&THCS xã Tu Lý, buộc đơn vị này phải loại bỏ những viên gạch không đảm bảo chất lượng khi thi công công trình. Ở xã Tân Mỹ, huyện Lạc Sơn, ngay sau khi có quyết định chủ trương đầu tư một số tuyến kênh mương nội đồng Ban Giám sát đầu tư cộng đồng đã yêu cầu đơn vị thi công cung cấp thông tin về dự án, thường xuyên cử thành viên Ban Giám sát đầu tư cộng đồng xã theo dõi, giám sát quá trình thi công. Nhờ đó đã kịp thời chỉnh sửa nhiều đoạn đơn vị thi công không thực hiện đúng theo thiết kế phê duyệt nên đã góp phần chống tiêu cực, lãng phí, thất thoát các nguồn lực, phòng chống xâm hại lợi ích cộng đồng, phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

Một số khó khăn, tồn tại trong quá trình triển khai

Nhận thức của một số cấp ủy, chính quyền và Mặt trận ở một số địa phương chưa thường xuyên quan tâm, xem nhẹ vai trò của Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng. Sự phối hợp giữa Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng, MTTQ cấp xã với chính quyền địa phương còn hạn chế; trách nhiệm quản lý Nhà nước trong việc triển khai, quan tâm, tạo điều kiện cho Ban giám sát đầu tư của cộng đồng chưa thường xuyên; những kiến nghị sau giám sát không được xử lý kịp thời, công tác thông tin, tổng hợp, báo cáo còn hạn chế.

Việc Ban công tác Mặt trận tổ chức họp dân để bầu thành viên Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng theo quy định tại Điều 83 của Luật Đầu tư công và Nghị định số 84/2015/NĐ-CP rất khó khăn đối với những khu dân cư có dân số đông hoặc địa bàn quá rộng vì không thể triệu tập đủ trên 50% cử tri, hoặc cử tri đại diện hộ gia đình, nếu có triệu tập được thì cũng không có điều kiện cơ sở, vật chất để tổ chức họp bầu (hội trường, nhà văn hóa…). Nhiều xã hiện nay cùng lúc triển khai nhiều công trình thì việc tổ chức bầu thành viên Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng cho từng chương trình, dự án lại càng khó khăn hơn, chưa kể một số địa phương do vấn đề di dân, rất khó tìm được người đủ tiêu chuẩn để xem xét, bầu vào các Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng.

Việc tiếp cận hồ sơ dự án do Nhà nước đầu tư hoặc chỉ định thầu còn gặp khó khăn. Nguyên nhân chính là do Ban quản lý các dự án, nhà thầu chưa cung cấp kịp thời các văn bản, hồ sơ cần thiết, nhất là các dự án liên quan đến giao thông, thủy lợi. Một số chủ đầu tư và nhà thầu xây dựng không muốn thông báo thiết kế dự toán, kế hoạch, tiến độ hoặc tìm cách thay đổi chủng loại vật tư nhằm giảm chi phí thi công. Vì vậy, để phát huy dân chủ theo phương châm: dân biết, dân bàn, dân kiểm tra và hạn chế thất thoát, lãng phí thì mọi công trình dù lớn, dù nhỏ nên để cho địa phương và nhân dân cùng tham gia giám sát để đảm bảo chất lượng công trình. Bởi trên thực tế đã có một số công trình giao thông, thủy lợi khi làm xong đưa vào sử dụng xảy ra sự cố sụt, lún, người dân có ý kiến kiến nghị về chất lượng và phải tiến hành khắc phục, sửa chữa.

Kinh phí cho hoạt động của Ban Giám sát cộng đồng chưa đảm bảo cho các hoạt động giám sát ở những địa phương có nhiều dự án trên địa bàn; Công tác tập huấn, bồi dưỡng cho Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng chưa thường xuyên, chủ yếu mới tập huấn đến Trưởng ban, Phó Trưởng ban; Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng một số nơi lồng ghép với Ban Thanh tra nhân dân nên trong quá trình hoạt động còn có nội dung trùng chéo, không đúng quy định, hiệu quả giám sát chưa cao, chưa phát huy được vai trò giám sát của cộng đồng…

Một số giải pháp tăng cường hoạt động của Ban Giám sát đầu tư cộng đồng

Để tiếp tục nâng cao chất lượng tổ chức và hoạt động của Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng ở các xã, phường, thị trấn; thời gian tới, đề nghị cấp uỷ, chính quyền, MTTQ, các ngành hữu quan, quan tâm thực hiện tốt một số nhiệm vụ chủ yếu sau:

Một là: Cấp uỷ, chính quyền, MTTQ, các tổ chức thành viên, các ngành hữu quan tiếp tục lãnh đạo, chỉ đạo, phối hợp quán triệt tổ chức thực hiện hoạt động giám sát đầu tư của cộng đồng đối với các công trình, dự án thành phần của Chương đối với các công trình, dự án đầu tư công, được áp dụng thực hiện theo quy định của Luật Đầu tư công và Nghị định số 29/NĐ-CP, ngày 26/3/2021 của Chính phủ. Ban Thường trực Uỷ ban MTTQ tỉnh phối hợp với Sở Kế hoạch và đầu tư, Sở Tài chính thường xuyên hướng dẫn, kiểm tra, đôn đốc kiện toàn, tập huấn, trang bị tài liệu cho Ban Giám sát. Phương châm không nên lồng ghép Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng với Ban Thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn.

Hai là: UBND cấp xã xây dựng, công khai các thông tin về quy hoạch, kế hoạch đầu tư trên địa bàn; cung cấp các thông tin cần thiết cho Ban Giám sát. Thường xuyên xem xét giải quyết, trả lời các vấn đề thuộc thẩm quyền theo quy định của pháp luật mà Ban Giám sát yêu cầu; kiểm tra ngăn chặn kịp thời, xử lý nghiêm các sai phạm theo thẩm quyền các hành vi vi phạm pháp luật và Quy chế giám sát đầu tư của cộng đồng.

Ba là: UBND các cấp tăng cường chỉ đạo, kiểm tra ngành tài chính các cấp phối hợp Ban Thường trực Uỷ ban MTTQ, Sở Kế hoạch và Đầu tư lập kế hoạch dự toán, cấp phát, thanh toán và hướng dẫn quyết toán nguồn kinh phí hỗ trợ Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng (tối thiểu 2 triệu đồng/năm) đúng mục đích, đạt hiệu quả cao. Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng xây dựng Quy chế hoạt động, kế hoạch giám sát hàng năm; thực hiện chế độ thông tin, báo cáo theo đúng quy định.

Bốn là: Cùng với Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng, Uỷ ban MTTQ các cấp tiếp tục phối hợp với các tổ chức thành viên, UBND, các ngành hữu quan tuyên truyền, vận động nhân dân trên địa bàn chủ động, tích cực thực hiện quyền giám sát theo quy định của pháp luật, góp phần thực hiện tốt Pháp lệnh dân chủ ở cơ sở quy định về quản lý đầu tư, chất lượng các công trình xây dựng trên địa bàn xã, phường, thị trấn.

Nguyễn Mạnh Quang - Phó Ban Dân tộc, UBTW MTTQ Việt Nam