Quang cảnh Hội nghị. Ảnh: Tiến Đạt

Tham dự Hội nghị có thành viên Hội đồng Tư vấn Uỷ ban Trung ương MTTQ Việt Nam, các chuyên gia, nhà khoa học, lãnh đạo các tổ chức chính trị - xã hội.

Trình bày dự thảo Báo cáo Giám sát Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân năm 2015, bà Nguyễn Quỳnh Liên, Trưởng Ban Dân chủ - Pháp luật Uỷ ban Trung ương MTTQ Việt Nam nêu rõ, sau nhiều lần sửa đổi, bổ sung, Luật Bầu cử 2015 được coi là khá hoàn thiện. Luật đã cụ thể hóa cơ bản quyền ứng cử, bầu cử của công dân theo quy định của Hiến pháp năm 2013, có những bước đổi mới cơ bản trong quy trình tổ chức bầu cử để bảo đảm thực hiện hiệu quả, thực chất. 

Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện Luật và qua thực tiễn 2 cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân (2016-2021 và 2021-2026) cho thấy, một số quy định của Luật đã bộc lộ những hạn chế, vướng mắc, chưa phù hợp với thực tiễn, có thể ảnh hưởng tới hiệu quả và chất lượng của bầu cử đại biểu Quốc hội.

Bà Nguyễn Quỳnh Liên, Trưởng Ban Dân chủ - Pháp luật Uỷ ban Trung ương MTTQ Việt Nam trình bày dự thảo Báo cáo tại Hội nghị. Ảnh: Tiến Đạt

Vẫn còn tâm lý chưa đồng thuận đối với những người tự ứng cử

Đối với “Quy định về quyền ứng cử”, về phương diện pháp luật, Luật Bầu cử 2015 quy định rất rộng quyền ứng cử bao gồm cả quyền tự ứng cử và quyền được cơ quan, tổ chức, đơn vị giới thiệu. Tuy nhiên hầu như toàn bộ nội dung của Luật Bầu cử 2015 tập trung qui định về các ứng viên được các cơ quan, tổ chức, đơn vị giới thiệu, hầu như không có một quy định nào đối với người tự ứng cử. Bởi vậy, những người là cán bộ Đảng viên, công chức trong các tổ chức Đảng, các đoàn thể chính trị xã hội, cơ quan nhà nước, trên thực tế quyền tự ứng cử của họ theo quy định của Luật bị hạn chế; Chỉ những người ngoài Đảng, những người không tham gia các tổ chức của Đảng, các đoàn thể chính trị xã hội, cơ quan nhà nước mới có điều kiện thực hiện quyền tự ứng cử của công dân được Hiến pháp và Luật quy định, vì thế chất lượng của những người tự ứng cử không cao.

Cùng với đó, công tác tuyên truyền, phổ biến chủ trương của Đảng, pháp luật của nhà nước về quyền và nghĩa vụ của công dân trong công tác bầu cử cũng chưa đầy đủ. MTTQ Việt Nam các cấp, các tổ chức phụ trách bầu cử, cũng như một bộ phận quần chúng nhân dân chưa thật sự quan tâm, khuyến khích, đồng tình đối với các trường hợp tự ứng cử. Trong xã hội, vẫn còn tâm lý chưa đồng thuận đối với những người tự ứng cử, thậm chí còn thiếu thiện cảm đối với họ. 

Nguyên Phó Chủ tịch Uỷ ban Trung ương MTTQ Việt Nam Ngô Sách Thực phát biểu tại Hội nghị. Ảnh: Tiến Đạt

Mạnh dạn giới thiệu cấp phó hoặc người đại diện cho cơ quan ứng cử đại biểu Quốc hội

Đối với việc hiệp thương giới thiệu người ứng cử, nội dung dự thảo báo cáo nêu rõ, một trong những điểm đáng lưu ý trong các cuộc bầu cử là vấn đề giới thiệu người ứng cử ĐBQH của các cơ quan, tổ chức ở Trung ương. Theo đó, các cơ quan, tổ chức theo cơ cấu được phân bổ đều chỉ giới thiệu duy nhất một người ứng cử. Điều này dẫn đến tại hội nghị hiệp thương của Đoàn chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam để lựa chọn, giới thiệu người của các cơ quan, tổ chức, đơn vị ở Trung ương ứng cử ĐBQH sẽ hình thức vì không có sự lựa chọn.

Thực tế cho thấy, trong một số cuộc bầu cử trước đây có tình trạng đến bước hiệp thương cuối cùng để lập danh sách chính thức những người ứng cử mới phát hiện có người vi phạm pháp luật phải đưa ra khỏi danh sách nhưng không thể bổ sung người khác được vì đến thời điểm này các quy định về thời gian nộp hồ sơ, thời gian lấy ý kiến cử tri không còn phù hợp, phải chấp nhận để thiếu người ứng cử, dẫn đến thiếu ĐBQH khối Trung ương.

Nguyên Phó Chủ tịch Uỷ ban Trung ương MTTQ Việt Nam Nguyễn Văn Pha phát biểu tại Hội nghị. Ảnh: Tiến Đạt

Vấn đề giới thiệu người ứng cử của các cơ quan, tổ chức, đơn vị còn một tồn tại nữa thuộc về nhận thức cũng cần được nghiên cứu để có những quy định, hướng dẫn nhằm khắc phục những tồn tại trong thực tế, đó là: Mặc dù Luật Bầu cử không quy định các cơ quan, tổ chức chỉ được giới thiệu người đứng đầu ra ứng cử nhưng tuyệt đại đa số các cơ quan, tổ chức ở Trung ương đều giới thiệu người đứng đầu. Có một thực tế trong sinh hoạt của Quốc hội là những ĐBQH là bộ trưởng, chủ tịch UBND, giám đốc sở... thường có số buổi vắng tại các kỳ họp nhiều hơn các đại biểu khác.

Bởi vậy nội dung báo cáo cho rằng, các cơ quan, tổ chức nếu được phân bổ cơ cấu ứng cử thì nên mạnh dạn giới thiệu cấp phó hoặc người khác đại diện cho cơ quan, tổ chức mình ra ứng cử, vẫn đảm bảo có cơ cấu của ngành mình trong Quốc hội mà không ảnh hưởng đến việc thực hiện chức trách của người đứng đầu.

Đồng thời cần hoàn thiện các quy định, quy chế để cấp ủy các cấp có cơ cấu hợp lý, tinh giản số lượng và nâng cao chất lượng; thực hiện nghiêm việc lựa chọn, bầu cử có số dư; ứng viên trước khi bổ nhiệm phải trình bày Chương trình hành động và cam kết trách nhiệm thực hiện; xây dựng chỉ tiêu cơ cấu phù hợp; quy định trách nhiệm của lãnh đạo và cấp ủy viên các cấp trong việc tiến cử người có đức, có tài; người đứng đầu có trách nhiệm đào tạo, bồi dưỡng, tiến cử người thay thế mình; có cơ chế phát hiện, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, bố trí cán bộ có bản lĩnh, năng lực nổi trội và triển vọng phát triển vào vị trí lãnh đạo, quản lý, kể cả vượt cấp, nhất là cán bộ trẻ.

Đề cập đến nội dung sơ yếu lý lịch của người ứng cử, chứng nhận sức khỏe, ý thức chấp hành pháp luật của người ứng cử, nội dung báo cáo nêu rõ, trong thực tiễn, việc xác nhận của cơ quan, tổ chức, đơn vị có thẩm quyền vào sơ yếu lý lịch của những người ứng cử là cán bộ, công chức thì về cơ bản không có vướng mắc. Tuy nhiên, với người ứng cử là chủ doanh nghiệp tư nhân, chức sắc tôn giáo thì thông thường người ký tên đóng dấu vào bản sơ yếu lý lịch của người ứng cử lại là cấp phó của người đó hoặc bộ phận tổ chức, văn phòng của doanh nghiệp, cơ sở tôn giáo đó, dẫn đến có sự thiếu yên tâm, tin cậy vào sự trung thực của hồ sơ khi tổ chức hiệp thương. Bởi vậy, chỉ giao cho một đầu mối duy nhất được quyền xác nhận là UBND cấp xã nơi người đó cư trú.

Cần có cơ cấu đại biểu là người tự ứng cử với một tỷ lệ hợp lý

Ông Nguyễn Túc, Chủ nhiệm Hội đồng Tư vấn Văn hoá - xã hội UBTW MTTQ Việt Nam phát biểu tại Hội nghị. Ảnh: Tiến Đạt

Từ thực tế triển khai, đại biểu tham dự Hội nghị đồng tình với những đề xuất sửa đổi các quy định cụ thể của Luật bầu cử 2015, theo đó, cần quy định cụ thể hơn về tiêu chuẩn của người ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân, nhất là đối với đại biểu hoạt động chuyên trách. Một mặt, lựa chọn được những người thực sự tiêu biểu đại diện cho ý chí, nguyện vọng của Nhân dân tham gia vào các cơ quan quyền lực nhà nước, đồng thời khắc phục được tình trạng có sự chênh lệch quá rõ về năng lực, trình độ chuyên môn, kinh nghiệm công tác giữa những người ứng cử.

Về cơ cấu, số lượng, chất lượng nữ ứng cử viên: không nên kết hợp nhiều cơ cấu cho 1 nữ ứng cử viên. Việc kết hợp cơ cấu (DTTS, ngoài đảng, trẻ tuổi) cần có sự cân bằng giữa nam và nữ; không nên giới thiệu quá nhiều nữ ứng cử viên không giữ chức vụ hoặc chức vụ thấp ở cùng 1 đơn vị; nên sắp xếp ít nhất 2 nữ ứng cử viên trong 1 đơn vị bầu cử, nếu chỉ có thể phân bổ 1 nữ ứng cử viên thì cần bố trí những người có kinh nghiệm, chức vụ, có cơ hội trúng cử cao.

Bên cạnh đó cần sửa đổi Điều 7, Điều 8 Luật Bầu cử 2015 theo hướng có sự tham gia của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam và đại diện lãnh đạo các tổ chức chính trị - xã hội và ý kiến các địa phương trong việc dự kiến lần thứ nhất về cơ cấu, thành phần, số lượng người ứng cử đại biểu Quốc hội và việc điều chỉnh (nếu có), nhằm bảo đảm sát với tình hình, yêu cầu thực tế.

Đồng thời nên có quy định thời gian cụ thể việc chuyển hồ sơ tài liệu của Hội đồng bầu cử Quốc gia, Ủy ban bầu cử các cấp để Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, Ban Thường trực Ủy ban MTTQVN các cấp có đủ thời gian nghiên cứu, rà soát trước khi trình các hội nghị hiệp thương; rà soát, bổ sung quy định cụ thể về đấu thầu mua sắm, in ấn tài liệu trong bầu cử thống nhất với các quy định trong Luật Đấu thầu; có quy định để kịp thời hơn trong việc phân bổ kinh phí bầu cử cho các địa phương.

Ông Đỗ Duy Thường, Phó Chủ nhiệm Hội đồng Tư vấn Dân chủ - Pháp luật UBTW MTTQ Việt Nam phát biểu tại Hội nghị. Ảnh: Tiến Đạt

Nhiều đại biểu cho rằng cần sửa đổi, bổ sung các quy định về hiệp thương giới thiệu người ứng cử trong Luật Bầu cử 2015 theo hướng: UBTVQH chỉ dự kiến về cơ cấu, thành phần và phân bổ số lượng ĐBQH được bầu ở mỗi cơ quan, tổ chức ở Trung ương và mỗi tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương mà không dự kiến cả cơ cấu, thành phần và phân bổ số lượng người được giới thiệu ứng cử. Trong cơ cấu tổng thể ĐBQH mỗi khóa cần có cơ cấu đại biểu là người tự ứng cử với một tỷ lệ hợp lý tương tự như cơ cấu đại biểu là người dân tộc thiểu số và phụ nữ đã được quy định trong Luật Bầu cử 2015.

Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam cần chủ động phối hợp với các cơ quan, tổ chức hữu quan hướng dẫn việc giới thiệu người ứng cử. Việc cơ quan, tổ chức, đơn vị giới thiệu ai (cấp trưởng, cấp phó hay ủy viên) Mặt trận không can thiệp, miễn là người đó có đủ các tiêu chuẩn và điều kiện ứng cử theo quy định của pháp luật. Các cơ quan, tổ chức, đơn vị được phân bổ người ứng cử phải giới thiệu có số dư, không giới thiệu “tròn” như hiện nay. Theo đó, với mỗi cơ cấu cần giới thiệu ít nhất hai người ứng cử để Mặt trận hiệp thương lựa chọn lấy một người để đưa vào danh sách chính thức những người ứng cử.

Cũng cần quy định rõ hơn với việc tổ chức tiếp xúc cử tri nơi cư trú hoặc nơi công tác đối với người tự ứng cử đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND các cấp trước hội nghị hiệp thương lần thứ ba để chốt danh sách người ứng cử theo hướng: trong trường hợp người tự ứng cử được dưới 50% tổng số cử tri tại nơi cư trú (hoặc nơi công tác) đồng ý thì không tổ chức hội nghị cử tri tại nơi công tác (hoặc nơi cư trú). Việc quy định như vậy sẽ tránh phải tổ chức nhiều hội nghị lấy ý kiến cử tri và tạo thuận lợi cho Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp trong việc tổng hợp kết quả và tổ chức các hội nghị...

GS.TS Trần Ngọc Đường phát biểu tại Hội nghị

Tiếp thu ý kiến đóng góp tại Hội nghị, GS.TS Trần Ngọc Đường khẳng định, những góp ý của các chuyên gia, nhà khoa học là những nội dung quan trọng, góp phần hoàn thiện dự thảo Báo cáo Giám sát Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân năm 2015, là cơ sở để các cơ quan có thẩm quyền xem xét, nghiên cứu tiếp thu, từ đó đề xuất phương hướng, giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định của Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân.

Hương Diệp