Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ phát biểu tại hội nghị. Ảnh: Lâm Hiển

Hoàn thiện thể chế, tăng cường hiệu quả giám sát

Hội nghị đã nghe các phát biểu của Phó Chủ tịch Quốc hội, Thượng tướng Trần Quang Phương, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang, Báo cáo của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và ý kiến phát biểu của đại diện các cơ quan của Quốc hội, các bộ, ngành, Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam và các địa phương. Qua đó đã tập trung làm rõ những tồn tại, hạn chế, khó khăn, vướng mắc và nguyên nhân, nhất là nguyên nhân chủ quan trong các hoạt động giám sát; đồng thời trao đổi, thống nhất về nhận thức, nội dung, công tác phối hợp, các biện pháp để tổ chức triển khai thực hiện có hiệu quả các hoạt động giám sát của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội trong năm 2024. 

Phát biểu kết luận hội nghị, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nêu rõ, qua thực tiễn các lần tổ chức Hội nghị triển khai Chương trình giám sát của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội hàng năm đã cho thấy, việc tổ chức Hội nghị có hiệu quả cao, qua đó, thống nhất nhận thức, hành động và nhận diện rõ nét những việc cần phải làm để hoạt động giám sát của Quốc hội ngày càng tốt hơn. 

Trong đó, theo Chủ tịch Quốc hội, thực tiễn giám sát thời gian qua đã cho thấy chúng ta ngày càng nhận thức rõ hơn khi nói đến giám sát của Quốc hội là phải hiểu theo nghĩa rộng, bao gồm cả công tác giám sát tối cao của Quốc hội, giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hội đồng Dân tộc, các cơ quan của Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội và từng đại biểu Quốc hội. Hội nghị năm nay thể hiện rõ nét điều này, đánh giá tổng thể hoạt động giám sát của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội và đại biểu Quốc hội để xác định những định hướng cho thời gian tới chứ không phải chỉ riêng các chuyên đề giám sát của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội. 

Toàn cảnh hội nghị. Ảnh: Lâm Hiển

Trên tinh thần đó, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh một số kết quả nổi bật trong hoạt động giám sát của Quốc hội năm 2023. 

Trước hết là, Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã quan tâm tiếp tục hoàn thiện thể chế để tăng cường năng lực, hiệu lực, hiệu quả công tác giám sát.

"Từ đầu nhiệm kỳ này, chúng ta đã xác định đây là một nội dung trọng tâm và then chốt để nâng cao hiệu quả hoạt động của Quốc hội vì giám sát liên quan trực tiếp đến cả xây dựng pháp luật và quyết định các quyết định quan trọng quốc gia của Quốc hội. Làm tốt chức năng giám sát sẽ tạo điều kiện để làm tốt chức năng lập pháp và chức năng quyết định các vấn đề quan trọng quốc gia", Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh. 

Cụ thể, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 96/2023/QH15 về việc lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Quốc hội, HĐND bầu hoặc phê chuẩn để kịp thời thể chế hóa Quy định số 96-QĐ/TW ngày 2.2.2023 của Bộ Chính trị; tích cực chỉ đạo việc nghiên cứu, chuẩn bị hồ sơ đề xuất xây dựng dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân. Cùng với Nghị quyết số 560 về hướng dẫn giám sát văn bản quy phạm pháp luật, hiện nay, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đang tích cực chỉ đạo hoàn thiện dự thảo Nghị quyết hướng dẫn việc tổ chức hoạt động giải trình tại phiên họp Hội đồng Dân tộc, Ủy ban của Quốc hội. Đảng đoàn Quốc hội 

Hai là, hiệu lực, hiệu quả các hình thức giám sát của Quốc hội đều được tăng cường. 

Trong đó, hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn tại Kỳ họp Quốc hội, phiên họp Ủy ban Thường vụ Quốc hội được duy trì đều đặn, cương quyết làm và làm có kết quả. Đã có 911 lượt đại biểu Quốc hội đăng ký chất vấn, 264 lượt đại biểu chất vấn và 88 lượt đại biểu tranh luận tại Kỳ họp thứ Năm và thứ Sáu; 103 lượt đại biểu chất vấn và 18 lượt đại biểu tranh luận tại phiên chất vấn thứ 21 và thứ 25 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. 

Theo Chủ tịch Quốc hội, việc lựa chọn chủ đề chất vấn, tìm tòi, đổi mới hoạt động chất vấn ngày càng được quan tâm và có những hiệu quả cụ thể. Ví dụ, chất vấn tại Kỳ họp thứ Sáu vừa qua, trong 21 lĩnh vực "mênh mông bể sở" như vậy, chúng ta đã đổi mới, sắp xếp thành 4 nhóm lĩnh vực để chất vấn; lần đầu tiên có cả Thủ tướng, tất cả các Phó Thủ tướng và các bộ trưởng, trưởng ngành đều tham gia trả lời, làm rõ được thực trạng  và nêu ra rất nhiều giải pháp. 

Hoạt động giám sát chuyên đề tiếp tục là một điểm sáng trong tổ chức giám sát của Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội, được tổ chức nghiêm túc, hiệu lực, hiệu quả. 

Đặc biệt, Chủ tịch Quốc hội nhất trí với ý kiến của Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang và các đại biểu về việc thay vì hầu hết là hậu kiểm thì các chuyên đề giám sát trong nhiệm kỳ này đã tập trung vào các nội dung đang trong quá trình thực hiện.

Đơn cử như chuyên đề giám sát 3 Chương trình mục tiêu quốc gia, lúc đầu nhiều người cũng nói là mới triển khai được vài ba năm thì giám sát có nên không. Hay như năm 2022, khi Quốc hội quyết định tiến hành giám sát tối cao về công tác quy hoạch, nhiều người cũng bảo Luật Quy hoạch mới thực hiện có vài năm thì có nên giám sát không? 

"Tuy nhiên, thực tiễn đã cho thấy, nhờ có giám sát việc thực hiện Luật Quy hoạch mà Quốc hội đã ban hành được Nghị quyết số 61 gần như tháo gỡ hoàn toàn các vướng mắc, các tồn đọng, bất cập về công tác quy hoạch, giải quyết cả những khoảng trống pháp lý. Nhờ đó mà công tác quy hoạch được đẩy mạnh hơn rất nhiều. Nếu không có giám sát của Quốc hội thì không biết là bây giờ công tác quy hoạch đã đến đâu? Với 3 chương trình mục tiêu quốc gia cũng tương tự như vậy, khi Quốc hội quyết định giám sát là đã tạo chuyển biến rồi, trong quá trình giám sát tạo ra chuyển biến rất lớn. Quốc hội cùng với Chính phủ tháo gỡ những vướng mắc, khó khăn trong quá trình tổ chức thực hiện 3 Chương trình hết sức quan trọng này", Chủ tịch Quốc hội cho biết. 

Hoạt động tái giám sát, giám sát những vấn đề sau giám sát được quan tâm nhiều hơn, theo đến cùng các vấn đề. 

Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, điểm mới trong hoạt động này là bên cạnh việc yêu cầu các tổ chức, cá nhân thực hiện nghiêm các nghị quyết giám sát chuyên đề, nghị quyết về chất vấn của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thì Ủy ban Thường vụ Quốc hội còn gửi báo cáo giám sát đến các cơ quan chức năng của Trung ương để xem xét. Về mặt Đảng thì Đảng đoàn Quốc hội cũng chắt lọc những nội dung, nhất là những vấn đề kiến nghị về chuyên đề giám sát để Báo cáo Bộ Chính trị, Ban Bí thư và các cơ quan trong khối nội chính có liên quan. 

"Nhiều đồng chí nói hiệu lực, hiệu quả của giám sát như thế nào? Thì đây chính là một nội dung chúng ta đã làm, đang làm và sẽ làm tiếp chứ không phải giám sát, ban hành nghị quyết là coi như xong. Giám sát phải có hiệu lực. Tốt thì phải được biểu dương, nhân rộng mô hình tốt, người tốt, việc tốt. Những sai phạm thì phải được xem xét, xử lý. Những vấn đề có khuyết điểm thì phải được kiểm điểm trách nhiệm, rút kinh nghiệm. Không thể nói chung chung được", Chủ tịch Quốc hội nêu rõ.

Hoạt động lấy phiếu tín nhiệm thu hút sự quan tâm đặc biệt không chỉ của các đại biểu Quốc hội, mà còn có sự quan tâm của đông đảo cử tri, Nhân dân. Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, hoạt động này đã được tổ chức đúng quy trình, quy định của Đảng, pháp luật Nhà nước, tiến hành cẩn trọng, chu đáo, kỹ lưỡng, đảm bảo dân chủ, công khai, minh bạch. Kết quả lấy phiếu tín nhiệm được công bố công khai ngay và được cử tri, Nhân dân đồng tình, đánh giá cao. 

Các báo cáo thẩm tra của các cơ quan của Quốc hội ngày càng súc tích, sâu sắc, có tính phản biện cao hơn. Theo Chủ tịch Quốc hội, các báo cáo thẩm tra đã khắc phục được khá nhiều tình trạng "3 sôi 2 lạnh", có tính xây dựng rất cao, tính phản biện rất cao và tính Đảng cũng rất cao, đồng thời bảo đảm tính công khai, minh bạch. 

Lần đầu tiên báo cáo tại Kỳ họp Quốc hội về kết quả giám sát việc giải quyết kiến nghị của cử tri, thảo luận Báo cáo kết quả giám sát về tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân, được dư luận xã hội, cử tri ghi nhận và đánh giá cao.

Giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị cử tri ngày càng được tăng cường và trở thành hoạt động thường xuyên, ngày càng đi vào chiều sâu và có kết quả cụ thể. Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo Ban Dân nguyện chủ trì, phối hợp với các cơ quan của Quốc hội, các cơ quan có thẩm quyền giải quyết ở Trung ương và địa phương theo dõi, đôn đốc và giúp Ủy ban Thường vụ Quốc hội giám sát đối với hơn 1.000 vụ việc phức tạp, kéo dài được các cơ quan hành chính Nhà nước các cấp lập danh sách để rà soát; 150 vụ việc cụ thể đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội kiến nghị tại kỳ báo cáo năm 2022; 104 vụ việc phức tạp, đông người được kiến nghị tại Báo cáo dân nguyện hằng tháng; 5.358 kiến nghị của cử tri gửi đến Kỳ họp thứ Tư và Kỳ họp thứ Năm; 1.009 kiến nghị được Chính phủ, Bộ, ngành tiếp thu, nghiên cứu và giải quyết. 

Hoạt động giám sát văn bản quy phạm pháp luật được quan tâm chỉ đạo với nhiều giải pháp đồng bộ, đổi mới thiết thực, hiệu quả.

Việc tiến hành giám sát được thực hiện đồng bộ, thống nhất theo đúng quy định tại Nghị quyết số 560/NQ-UBTVQH15. Đặc biệt, tại Kỳ họp thứ Năm, Quốc hội đã quyết định tổ chức rà soát tổng thể hệ thống văn bản quy phạm pháp luật; Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng chủ động thành lập và chỉ đạo triển khai các hoạt động của Tổ công tác của Ủy ban Thường vụ Quốc hội thực hiện Nghị quyết số 101/2023/QH15; qua đó, phát hiện, xác định cụ thể những quy định có mâu thuẫn, chồng chéo, sơ hở, bất cập, những vấn đề vướng mắc trong các luật và văn bản dưới luật có liên quan, báo cáo Quốc hội kết quả rà soát tại Kỳ họp thứ Sáu này, là dữ liệu đầu vào hết sức quan trọng để tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật trong thời gian tới. 

Ba là, công tác giám sát, hướng dẫn hoạt động của Hội đồng nhân dân tiếp tục được quan tâm, thể hiện rõ hơn vai trò, trách nhiệm của Ủy ban Thường vụ Quốc hội trong việc hướng dẫn, giám sát hoạt động của Hội đồng nhân dân, nhất là với việc ban hành Nghị quyết số 594/NQ-UBTVQH15 ngày 12.9.2022 hướng dẫn hoạt động giám sát của của Hội đồng nhân dân. Công tác chỉ đạo, điều hòa hoạt động giám sát đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội quan tâm chỉ đạo sát sao, kịp thời, cả về nội dung, đối tượng, thời gian, địa điểm giám sát, cơ bản bảo đảm nguyên tắc điều hòa chung. 

Bốn là, hoạt động giám sát của Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội được đa dạng hóa, có sự kết hợp hài hòa giữa hoạt động giám sát thường xuyên qua việc xem xét các báo cáo với giám sát, khảo sát chuyên đề và hoạt động giải trình.

Một số Ủy ban đã tổ chức giám sát chuyên đề về các lĩnh vực phụ trách, tập trung vào các nội dung quan trọng, mang tính cấp thiết, thời sự. Hoạt động giải trình được quan tâm đẩy mạnh, thu hút được sự tham gia đông đảo của đại diện Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội, các Đoàn đại biểu Quốc hội, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và đại diện một số cơ quan liên quan; nội dung được yêu cầu giải trình đều là những vấn đề liên quan đến những vướng mắc, bất cập về áp dụng pháp luật, đang gây bức xúc trong xã hội hoặc làm ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các cơ quan nhà nước có liên quan. 

Năm là, tiếp tục tăng cường giám sát của các Đoàn đại biểu Quốc hội, các đại biểu Quốc hội. 

Trong phạm vi, quyền hạn của mình, các Đoàn đại biểu Quốc hội, các đại biểu Quốc hội đã triển khai đầy đủ hoạt động giám sát chuyên đề theo yêu cầu của các Đoàn giám sát chuyên đề của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội; đề xuất nhiều vấn đề nóng, bức xúc về kinh tế - xã hội, giúp Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội có thêm cơ sở để lựa chọn nhóm vấn đề chất vấn “đúng” và “trúng” tại các kỳ họp, phiên họp.

Trong phạm vi địa phương, các Đoàn đại biểu Quốc hội cũng lựa chọn nhiều nội dung giám sát chuyên đề gắn với tình hình thực tế của địa phương, giám sát thông qua hoạt động tiếp công dân, theo dõi giải quyết đơn, thư khiếu nại, tố cáo của công dân; tích cực phối hợp với HĐND, Ủy ban MTTQ tỉnh, thành phố để thực hiện nhiệm vụ giám sát bảo đảm khách quan, toàn diện, đúng chức năng. Đáng chú ý, có Đoàn đại biểu Quốc hội đã quan tâm tổ chức giám sát lại việc thực hiện các kết luận, kiến nghị giám sát

Các đại biểu Quốc hội đã dành nhiều thời gian nghiên cứu tài liệu, tìm hiểu thực tế, tích cực tham gia hoạt động giám sát của Đoàn đại biểu Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội; chủ động tiếp xúc cử tri, nắm bắt thông tin, tích cực theo dõi, giám sát việc trả lời ý kiến, kiến nghị của cử tri, việc thực hiện lời hứa của các thành viên Chính phủ; định kỳ tổ chức tiếp công dân, xử lý, đôn đốc và theo dõi việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân; chủ động chất vấn tại các phiên họp thể hiện tinh thần trách nhiệm, phản ánh được tình hình thực tiễn, tâm tư, nguyện vọng của cử tri và Nhân dân.

Sáu là, công tác phối hợp ngày càng được tăng cường, toàn diện, chặt chẽ trên mọi phương diện, tăng tính chủ động, hiệu quả, có chiều sâu.

Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, một mình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội không thể làm được mà có sự phối hợp rất chặt chẽ giữa Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội với Chủ tịch nước, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các cơ quan của Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các cơ quan thanh tra, kiểm toán. Không chỉ là phối hợp trên dưới mà còn cả dọc ngang, trung ương - địa phương. Hoạt động giám sát đã thể hiện tinh thần như phương châm được Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh, đó là "trên dưới đồng lòng, dọc ngang thông suốt". 

Cá thể hóa trách nhiệm tổ chức, cá nhân còn mờ nhạt

Bên cạnh những kết quả đạt được, tại Hội nghị, Chủ tịch Quốc hội cũng dành nhiều thời gian tập trung phân tích những tồn tại, hạn chế, bất cập trong tổ chức thực hiện Chương trình giám sát của Quốc hội thời gian qua. 

Trong đó, về giám sát chuyên đề, Chủ tịch Quốc hội lưu ý, việc giải quyết mối quan hệ giữa "diện" và "điểm" cần tiếp tục nghiên cứu thêm, nếu dàn trải thì đến cuối cùng cũng không giải quyết được vấn đề gì. Mỗi Đoàn giám sát có một mục tiêu cụ thể, phải bám sát mục tiêu này, quán triệt sâu sắc đến tất cả các thành viên để không sa đà vào vụ việc, chệch hướng mục tiêu thì nhiều trường hợp sẽ "bơi trong rừng số liệu", không phục vụ gì mấy cho kết quả giám sát nên khi viết báo cáo tổng hợp thì hết sức vất vả, trần ai. Số liệu thì rất nhiều nhưng số liệu biết nói thì phải chắt lọc, phải có phương pháp ngay từ quá trình tiến hành giám sát. 

Chủ tịch Quốc hội chia sẻ nhận định của nhiều đại biểu tại Hội nghị cho rằng, vừa qua, giám sát để kiến tạo phát triển thì khá tốt, Nghị quyết 61 là gỡ các vấn đề về quy hoạch, giám sát 3 chương trình mục tiêu quốc gia cũng gỡ rất nhiều vấn đề...

"Nghịch lý là giám sát nhưng mục tiêu kiến tạo phát triển lại rất nổi bật. Còn xác định trách nhiệm, cá thể hóa trách nhiệm tổ chức, cá nhân thì lại còn mờ nhạt. Có báo cáo tóm tắt kết quả giám sát chỉ nêu vài ba dòng. Đáng lẽ, giám sát thì tính phản biện, tính chiến đấu, xác định trách nhiệm phải nổi bật hơn, phát hiện ra rất nhiều vấn đề nhưng cũng vẫn còn tình trạng nể nang, né tránh. Phải nhấn mạnh thêm vấn đề này. Tuy không phổ biến nhưng nếu không cá thể hóa được trách nhiệm của tổ chức, của cơ quan có liên quan thì sau này tình hình vẫn thế. Làm tốt không được khen thưởng, động viên mà anh làm không ra gì cũng chẳng sao thì tự nhiên sẽ mất hết động lực", Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh. 

Một nội dung nữa, theo Chủ tịch Quốc hội, hoạt động giám sát của Hội đồng Dân tộc, các cơ quan của Quốc hội nhìn chung chưa có nhiều đổi mới và chưa có những kết quả nổi bật, "mà đáng lẽ là trọng tâm phải ở chỗ này vì Quốc hội một năm chỉ tiến hành giám sát tối cao được 2 chuyên đề, Ủy ban Thường vụ Quốc hội được 2 chuyên đề. Linh hoạt hơn, bám sát cuộc sống hơn, rồi gọn nhẹ hơn chính là ở Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội".

Chủ tịch Quốc hội đề nghị Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban đặc biệt chú trọng vấn đề này, tăng cường các hoạt động giải trình. "Giải quyết được từ gốc thì Ủy ban Thường vụ Quốc hội bớt đi và Ủy ban Thường vụ Quốc hội tốt thì ra Quốc hội sẽ bớt đi chứ không thể cứ dồn lên Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Quốc hội. Chiến lược của chúng ta là phải tăng cường thêm hoạt động ở Hội đồng Dân tộc, các cơ quan Quốc hội vì linh hoạt hơn, nhạy bén hơn, sát thực hơn. Có những phiên giải trình chuẩn bị đến 3 tháng thì không kịp thời nữa và chưa bám sát kịp thời những vấn đề diễn ra hằng ngày, hàng giờ trong các lĩnh vực mình theo dõi, phụ trách", Chủ tịch Quốc hội nói. 

Theo Đại biểu Nhân dân